Co warto zobaczyć

Tereny ZGTPD należą do tych terenów Polski, dla których turystyka może stać się skutecznym instrumentem rozwoju gospodarki, aktywizacji terenów wiejskich, zmniejszenia bezrobocia. Turystyka z uwagi na nadgraniczne położenie regionu, może stać się również atrakcyjnym społecznie i ekonomicznie polem współpracy międzynarodowej.

Tereny te charakteryzują się znaczącymi walorami i atrakcyjnością turystyczną. Przesądzają o tym:
liczne tereny podgórskie z malowniczym naturalnym krajobrazem,
duże kompleksy leśne – interesująca, bogata flora i fauna,
liczne, a często unikatowe zabytki kultury materialnej,
bogaty folklor, oparty na kulturowym dziedzictwie regionu,
liczne gatunki zwierzyny łownej i obfitość ryb,
działają tu liczne zespoły i kapele folklorystyczne,
znaczną wartość dla kultury materialnej regionu stanowi tradycyjne budownictwo drewniane, obejmujące zabytkowe obiekty sakralne (kościoły i cerkwie),
istnienie parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody.

Dynów jest miastem położonym w województwie podkarpackim. Leży na południu powiatu rzeszowskiego na Pogórzu Karpackim, którego część nazywana jest Pogórzem Dynowskim. Miasto jest nieformalną stolica Pogórza Dynowskiego. Usytuowane jest na niskich wzgórzach (250-270 m n.p.m.) w dolinie rzeki San. Zajmuje powierzchnię 24 km² i liczy ponad 6000 mieszkańców. Położenie miasta w malowniczej dolinie Sanu po jego obu stronach (większa część po lewej stronie, ul. Bartkówka po prawej), łagodnie pofałdowane zbocza pagórków poprzecinane polami uprawnymi, w tej części mocno rozdrobnionymi, porośnięte różnorodnymi lasami nadają miastu specyficzny i ciekawy klimat, a lokalizacja w regionie sprzyja jego dostępności komunikacyjnej i eksplorowaniu Pogórza Dynowskiego oraz Pogórza Przemyskiego.

Urozmaicony krajobraz i bogata przyroda chroniona są w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego, Przemysko-Dynowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu oraz objęte są programem Natura 2000 „Rzeka San” i „Pogórze Przemyskie”. Granice tych obszarów, w których zasięgu jest część Dynowa, pokrywają się.

Sieć transportową Dynowa tworzy system transportu drogowego, który jest powiązany z układem krajowym i międzynarodowym, co stwarza dogodne warunki do rozwoju powiązań komunikacyjnych z całym województwem podkarpackim i Polską. Dynów zlokalizowany jest w odległości: 339 km do Warszawy, 209 km do Krakowa, 46 km do Przemyśla, 39 km do Rzeszowa, 55 km do Krosna, 48 km do Sanoka.

Dynów jest jedną z miejscowości Pogórza Dynowskiego posiadającą prawa miejskie, uzyskane jeszcze na początku XV w. Stanowi ważny ośrodek życia administracyjnego i społecznego o wymiarze ponadlokalnym. Funkcjonują tu urzędy publiczne, instytucje regionalne, szkoły średnie, firmy. W Dynowie znajduje się Urząd Miasta Dynów, siedziba władz Gminy Dynów, stały posterunek Państwowej Straży Pożarnej, Pogotowie Ratunkowe, Komisariat Policji, Pogotowie Gazowe i Pogotowie Energetyczne. Wśród instytucji oświatowych należy wymienić Przedszkole Miejskie, Szkołę Podstawową nr 1, Szkołę Podstawową nr 2, Liceum Ogólnokształcące oraz Zespół Szkół Zawodowych, Niepubliczne Przedszkole Kolorowa Akademia. W mieście funkcjonują: Żłobek Miejski, Rejonowa Przychodnia Zdrowia, Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, NZOZ „Dynmed”, Środowiskowy Dom Samopomocy, Albertyński Dom Pogodnej Starości, Bank Spółdzielczy, Bank PKO BP S.A. oraz Nadleśnictwo Dynów.

Dynów jest miastem pełnym architektonicznych, krajobrazowych i przyrodniczych ciekawostek, urokliwych miejsc dostarczających okazji do wypoczynku, rekreacji i turystyki.

Najważniejsze zabytki Dynowa to:

Kościół pw. św. Wawrzyńca w Dynowie

To jedna z najcenniejszych i najstarszych budowli sakralnych powstałych na Podkarpaciu i najcenniejszy zabytek Dynowa. Pierwotnie był drewniany, obecnie murowany w stylu późnorenesansowym, wzniesiony został, w miejscu spalonego, początkiem XVII w. Zbudowano go dzięki staraniom dziedziców miasta: Katarzyny Wapowskiej i jej syna Stanisława, kasztelana przemyskiego. Świątynia ulegała wielokrotnym przebudowom, ostatecznie jest jednonawową świątynią z dwiema bocznymi kaplicami.

Kościół posiada cenne zabytkowe wyposażenie: barokowy ołtarz główny wraz z krucyfiksem i obrazem św. Wawrzyńca (w zwieńczeniu) oraz w tym stylu ołtarze w kaplicach transeptu, obraz Matki Bożej Dynowskiej z Dzieciątkiem i chrzcielnica z XVII w., rokokowy prospekt organowy, barokowa ambona, ołtarz z obrazem św. Antoniego oraz ponadnaturalnej wielkości rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego w kaplicy św. Antoniego, epitafium inskrypcyjne Stanisława Wapowskiego (marmurowe) umieszczone nad wejściem do zakrystii, a także neorenesansowe stalle w prezbiterium.

W skład zespołu kościelnego wchodzi także późnobarokowa dzwonnica z końca XVII w. z kaplicą św. Teresy w przyziemiu. Wokół kościoła wzniesione jest murowane ogrodzenie z późnorenesansową bramą w formie trójosiowego łuku triumfalnego z bogatą ornamentyką. Posiada trzy przejścia zamknięte półkoliście. Na bramie, po bokach wejścia środkowego można podziwiać ustawione na postumentach posagi aniołów pochodzące z okresu przebudowy bramy, tj. z końca XIX w. Na dziedzińcu kościoła usytuowany jest pomnik papieża Jana Pawła II.

Ziemne fortyfikacje miejskie i zamkowe z XIV i XV w.

Miasto Dynów powstało w miejscu posiadającym naturalne walory obronne, położone jest na wzniesieniu dominującym nad szeroką w tym miejscu doliną Sanu. Wały obronne pochodzą z XIV i XV w. Do dnia dzisiejszego zachowały się tylko w niewielkich fragmentach skarpy frontu południowego – wzdłuż ul. Łaziennej, frontu wschodniego – wzdłuż ul. Podwale, frontu północnego – taras zamkowy, basteja oraz kurtyna do narożnika przy kościele. Zachowana jest też szyja bramy Zamkowej.

Zrewitalizowany Rynek z pomnikiem Władysława Jagiełły z 1910 r. oraz odnowionymi kamienicami

Centrum miasta Dynowa stanowi Rynek z zachowanym średniowiecznym, urbanistycznym układem ulic z niego wychodzących. Rynek miasta wraz z pomnikiem Jagiełły położony jest w obrębie pozostałości fortyfikacji miejskich i zamkowych wpisanych do rejestru zabytków.

Zasadniczy układ urbanistyczny otrzymał Dynów na początku XV w. w rezultacie lokacji na prawie magdeburskim. Centrum prawie regularnego układu miejskiego stanowił prostokątny rynek. Czworobok miasta od strony północno-zachodniej zamykał kościół św. Wawrzyńca, a od północnego wschodu zamek postawiony przez Kmitów na wyniosłym cyplu w miejscu dawnego grodziska. Układ przestrzenny Dynowa nawiązywał do planu szachownicowego, szeroko stosowanego przy projektowaniu średniowiecznych układów urbanistycznych. Zakładał on wyprowadzenie z naroży rynku po dwie prostopadłe ulice. Cechą charakterystyczną układu urbanistycznego Dynowa było to, że zabudowa pierzei przyrynkowych wkraczała w ulice wychodzące z placu rynkowego. Tak ukształtowany układ przetrwał w zasadzie do połowy XVII w., w okresie następnym, aż do pierwszego rozbioru, nie ulegał już większym przemianom. Natomiast obszar zabudowy nieznacznie się powiększał. Na początku XVIII w. w drewnianej zabudowie przyrynkowej Dynowa zaczęły pojawić się pierwsze parterowe domy murowane, które w pierwszej połowie XIX w. zastąpiły ostatnie budynki drewniane. Zmiany w zabudowie centralnej miasta nastąpiły także po pożarach, które miały miejsce w 1870 i 1904 r. Spłonęło wówczas wiele budynków mieszkalnych oraz gospodarczych. Dalszych zniszczeń dokonały pożary II wojny światowej i niemieckie bombardowania. Z krajobrazu miasta zniknęły okazałe budynki cerkwi oraz synagogi.

Obecnie, po rewitalizacji, Rynek nabrał nowego wyglądu. Rewitalizacja polegała na zmianie układu zagospodarowania rynku poprzez nadanie płycie rynku w pełni funkcji rekreacyjnej z nowym układem alejek i zieleńców oraz publicznej w postaci otwartego placu przy pomniku przeznaczonego do organizowania uroczystości. Rynek został wyposażony w nowe elementy małej architektury tj.: ławki i kosze na śmieci, stojaki na rowery, tablice promujące miasto Dynów, maszty flagowe. W miejsce dawnej betonowej misy fontanny zlokalizowanej na Rynku wybudowana została nowa w kształcie rzeki symbolizującej przepływającą przez miasto rzekę San.

Pomnik króla Władysława Jagiełły wznosi się w północno-wschodniej części Rynku. Wybudowany został przez społeczeństwo Dynowa w 1910 r. dla uczczenia pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. W 2007 r. Miasto Dynów przeprowadziło gruntowną renowację pomnika wraz z tablicą inskrypcyjną. Na pomniku widnieje inskrypcja: „Wielkiemu królowi Władysławowi Jagielle – Miasto Dynów”. Po przeciwnej stronie cokołu w roku umieszczona została tablica z grawerem „1410-1910 na pamiątkę 600-lecia bitwy pod Grunwaldem oraz 100 rocznicy fundacji pomnika – Miasto Dynów 15 VII 2010 ”.

Pozostałości zabudowań dworskich Trzecieskich z XIX w.: murowana oficyna dworska z 1904 r., park i studnia drewniana – obecnie zrewitalizowany Park Miejski im. Trzecieskich – ul. Dworska

Na terenie miasta Dynów zachowała się oficyna z parkiem krajobrazowym i studnią – pozostałości zespołu dworsko-parkowego pochodzącego z XVIII w. Stanowią one ważny element urbanistyczny i krajobrazowy miasta. Posiadają również wartości historyczne. Budynek dworu wzniesiony został w 1750 lub w 1760 r. z inicjatywy Stanisława Trzecieskiego. Po Stanisławie Trzecieskim właścicielami dworu byli kolejno: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. W rękach tej rodziny majątek pozostawał aż do zakończenia II wojny światowej. Zespół dworski zaznaczono na mapie katastralnej Dynowa z 1852 r. Udokumentowany został na niej dwór, park zajmujący wschodnią część założenia oraz zespół zabudowań gospodarczych położony na północ od dworu. Nieistniejący dziś dwór znany jest dzięki zachowanym archiwalnym fotografiom. Był to obiekt zwrócony fasadą frontową na północ, parterowy z kolumnowym portykiem wybudowany w stylu klasycyzmu. Dwór zniszczyli w 1944 r. Niemcy, wysadzając znajdujący się w pobliżu skład amunicji. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty murów /w przyziemiu/ spalonego dworu. Istniejącą do czasów współczesnych oficynę wybudował w 1904 r. dla rodziny Trzecieskich znany budowniczy dynowski Andrzej Wolański. Oficyna położona jest w zachodniej części dawnego założenia, na zachód od nieistniejącego dworu. Z dawnego założenia zachowała się też studnia z drewnianą obudową zamkniętą, z krzyżującymi się daszkami dwuspadowymi, usytuowana na wschód od oficyny. Oficyna położona jest w parku krajobrazowym z przełomu XVIII i XIX w,. o czytelnym układzie dawnych tarasów, gazonu, sadu, założeń ziemnych i dróg dojazdowych oraz z pozostałością rzędowych nasadzeń lipowych od strony zachodniej i drzewami pomnikowymi. W parku rośnie około 500-letni dąb szypułkowy – pomnik przyrody (źródło: metryczka parku – ogrodu). Pozostałości zabudowań dworskich pani Kinga Moysa córka ostatnich właścicieli majątku, przeznaczyła na rzecz kościoła. Majątek ten został przekazany przez kościół Fundacji Pomocy Młodzieży “Wzrastanie”. W 2012 r. wykonano generalny remont budynku. Zachowane pozostałości zespołu dworskiego (oficyna, studnia i park krajobrazowy) wpisane są do rejestru zabytków pod nr A-591. W roku 2015 park gruntownie odnowiono. Na terenie parku zaprojektowano i wykonano układ ścieżek pieszych, nawiązujących swym przebiegiem do historycznego układu. W ramach rewitalizacji urządzono tereny zielone, wykonano małą architekturę, boisko wielofunkcyjne, altanę ogrodową. Obecnie park jest parkiem miejskim, nosi imię Trzecieskich i stanowi centrum rekreacyjne miasta.

Szkoła murowana XIX/XX w. z dekoracją snycerską – ul. Ks. J. Ożoga

Do grona zabytków, jakie zachowały się na terenie miasta należy również budynek dawnej Szkoły Ludowej z bogatą dekoracją snycerską, wybudowany na przestrzeni XIX/XX w.

Pierwotnie był drewniany, jednak dzięki staraniom wielu osób udało się wybudować murowany budynek pełniący funkcję szkoły aż do 1993 r. Budynek położony jest w centrum miasta, na zachód od Rynku, w bezpośrednim sąsiedztwie zespołu kościelnego. Jest to budynek wzniesiony z cegły na podmurówce z kamienia, nieotynkowany, dwukondygnacyjny, wybudowany na rzucie prostokąta z ryzalitem w elewacji. Elewacje wykonane w cegle, charakteryzują się elementami neogotyckiej dekoracji: ostrołukowe nadproże portalu wejściowego, sterczynowy trójkątny szczyt ryzalitu, dwuskrzydłowe drzwi o bogatej ornamentyce, ostrołukowe arkadki. W 1995 r. obiekt wpisany został do rejestru zabytków pod nr A-795. Do dnia dzisiejszego można podziwiać ten piękny, zabytkowy budynek, który obecnie jest siedzibą Urzędu Gminy.

Zabytkowy dworzec kolejki wąskotorowej na linii Przeworsk-Dynów wraz z budynkami towarzyszącymi, urządzeniami sygnalizacyjnymi i torowiskiem oraz lokomotywą z końca XIX w. – ul. Kolejowa

Koncepcja budowy kolei powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a staranie o rozpoczęcie budowy kolei zapoczątkowali ówcześni właściciele ziemscy w 1894 r. hrabiowie Scypion z Łopuszki Wielkiej, Skrzyński z Bachórza i Lubomirski z Przeworska. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło w 1900 r. W pierwszej kolejności oddano do użytku 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej 46-kilometrowej linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło w 1904 r.

Zespół stacji kolejowej w Dynowie składa się z budynku dworca (1887 r.), budynku dawnego zarządu kolei wąskotorowej (1887 r. – obecnie budynek mieszkalny), magazynu, zieleni zachowanej w obrębie stacji (szpaler lip), urządzeń technicznych oraz współcześnie wybudowanej lokomotywowni. Przylegający od południa parterowy budynek mieszczący poczekalnię posiada od strony torów podcień wsparty na trzech ozdobnych, drewnianych słupach. Kolejka kursująca na trasie Przeworsk – Dynów jest jedną z zaledwie kilku obecnie czynnych w Polsce kolei wąskotorowych. Wycieczka tą niezwykłą kolejką umożliwia poznanie działającego od ponad 100 lat systemu kolejowego. Dworzec w Dynowie jest najbardziej reprezentacyjnym budynkiem stacyjnym na całej trasie kolejki, wzbogaconym dodatkowo w zabytkową lokomotywą. W 1991 r. Przeworska Kolej Dojazdowa została wpisana do rejestru zabytków.

Cmentarz rzymskokatolicki z pocz. XIX w. wraz z kaplicą z 1829 r. – ul. Grunwaldzka

W samym sercu starego, dynowskiego cmentarza znajduje się kaplica cmentarna wzniesiona

w 1829 r., będąca jednym z cenniejszych zabytków miasta. Kaplica ta jest jednokondygnacyjną z trójbocznie zamkniętym prezbiterium budowlą.

Obok kaplicy znajduje się pochodzący z I połowy XIX w. grobowiec rodziny Trzecieskich herbu Strzemię, w którym pochowanych jest dziewięciu członków rodu Trzecieskich. W 2009 r. grobowiec został odnowiony dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Dynowa.

W sąsiedztwie kaplicy znajduje się również grobowiec Jana Rudricha i Marianny z Okołowiczów, grób księdza Gabriela Sałustowicza, grób powstańca styczniowego oraz wiele innych nagrobków z rzeźbą figuralną kamienną, obelisków, nagrobków z krzyżami kutymi w żelazie, a także odlanymi z żeliwa, posiadających ogromne wartości zabytkowe i historyczne. Natomiast w samej kaplicy cmentarnej spoczywają ciała dynowskich proboszczów – księdza Józefa Ożoga i księdza Stanisława Janusza.

Dwa cmentarze żydowskie – kirkuty przy ul. Piłsudskiego oraz przy ul. Karolówka ,

Na terenie Dynowa zachowały się również pozostałości po dwóch cmentarzach żydowskich (kirkutach), łączących obecnie kultury dwóch narodów. Pierwszy licznie odwiedzany przez ludność żydowską cmentarz mieści się przy ul. Piłsudskiego, gdzie w ohelu spoczywają członkowie dynastii cadyków dynowskich: Cwi Elimelecha Szapiry i jego żony Chana Mindel, syna Dawida Szapira oraz wnuka Jeszaja Naftali Herc – od 1874 cadyka w Dynowie). Z kolei przy ul. Karolówka mieści się drugi, równie cenny cmentarz żydowski upamiętniający mord ludności żydowskiej, jaki miał miejsce w lesie zwanym Żurawiec w czasie II wojny światowej. Do czasów obecnych na tym cmentarzu znajduje się pomnik postawiony ku czci pomordowanych Żydów i kilka zachowanych nagrobków m.in. nagrobek Józefa syna Cwi Elimelecha. Na bramie cmentarza żydowskiego znajduje się tablica upamiętniająca nazwiska pomordowanych osób.

Schrony bojowe tzw. „Linia Mołotowa” – ul. Bartkówka

W Dynowie przy ul. Bartkówka znajdują się dwa schrony bojowe wchodzące w skład tzw. „Linia Mołotowa”. Pierwszy jednostrzelnicowy, wbudowany w zbocze góry Winnica schron od ognia czołowego znajduje się przy domu nr 18. Wraz z sąsiednim schronem w Pawłokomie bronił szerokiej doliny Sanu. Drugi jednostrzelnicowy, tradytorowy schron bojowy ukryty jest w zboczu wzgórza obok domu nr 145 i miał za zadanie bronić mostu na Sanie. Schrony są częścią składową Szlaku Umocnień Nadsańskich. Szlak ten jest kulturowym szlakiem rowerowym, biegnącym od Soliny do Krasiczyna ukazującym radzieckie i niemieckie zabytki fortyfikacyjne z okresu II wojny światowej.

Liczne urokliwe dynowskie kapliczki, figury i krzyże

O bogatej kulturze religijnej mieszkańców Dynowa świadczą liczne kapliczki, figury i przydrożne krzyże. Wśród kapliczek, jakie zachowały się na terenie miasta dominują przede wszystkim kapliczki domkowe, słupkowe, a także wnękowe i jedna szafkowa. Kapliczki domkowe, jakie zachowały się na naszym terenie to często rozbudowane małe świątynie murowane z kamienia i cegły o prostej formie graniastosłupów wybudowane na planie prostokąta z wnęką na frontowej ścianie, nakryte dwuspadowymi daszkami. Z kolei kapliczki słupowe bywają w głównej mierze kamienne lub kamienno-murowane. Niniejsze obiekty kultu religijnego pochodzą głównie z końca XIX i pocz. XX w., a powstanie najstarszej dynowskiej kapliczki umiejscowionej przy ul. Piłsudskiego 9 datuje się nawet na 2 poł. XVIII w. Każda z nich wiąże się z jakimś wydarzeniem i ma swoją historię, jak np. kapliczka ufundowana przez właściciela młyna nad drogą, w miejscu gdzie straszyło. Oprócz wcześniej przedstawionych kapliczek liczną grupę stanowią również przydrożne krzyże i figury, stare oraz współczesne, stawiane w miejscu dawnego zniszczonego obiektu. W Dynowie głównie występują krzyże drewniane, metalowe, kamienne oraz betonowe. Najwięcej kapliczek, przydrożnych krzyży i figur zlokalizowanych jest przy ulicy Piłsudskiego, na Przedmieściu Dynowskim przy ulicy Sikorskiego, na terenach położonych przy ulicy Bartkówka oraz na obszarze dawnych przysiółków tj.: Karolówka, Zarzeki, Siódmówka i Wuśki.

Kapliczka – obelisk (słup handlowy) – najstarsza dynowska kapliczka z XVIII w. – ul. Piłsudskiego

Jedną z najstarszych, bo pochodzącą z XVIII w. i zarazem najciekawszych kapliczek jest kapliczka – obelisk posiadająca formę czworobocznego słupa. Kapliczka wykonana z cegły, ustawiona na przysadzistym cokole spełniała niegdyś funkcję drogowskazu na szlaku handlowym biegnącym przez Dynów. Górna kondygnacja obelisku podzielona jest na trzy prostokątne ustawione pionowo pola. W dwóch dolnych tj. z przodu i po bokach można podziwiać półokrągłe nisze z wizerunkami Świętych, natomiast na ostatnim poziomie kapliczki z trzech stron znajdują się prostokątne otwory, nad którymi widnieją wgłębienia w kształcie rombów z malowidłami przedstawiającymi słońce, księżyc i Oko Opatrzności na ciemnym tle. Nisze przedstawiają wizerunki: Matki Boskiej Bolesnej, Chrystusa Ecce Homo z twarzą młodzieńca, św. Antoniego, św. Floriana. Po lewej stronie Obelisku przedstawiony jest prawdopodobnie wizerunek św. Krzysztofa z Dzieciątkiem Jezus, lub św. Anny z małą Marią (ze względu na zniszczenia bardzo ciężko jest rozpoznać postacie) oraz malowidło Świętej z Księgą w lewej ręce.

Przez Dynów przebiega kilka oznakowanych szlaków turystycznych, które zaprowadzą nas w ciekawe miejsca i w mieście i okolicach:

– niebieski szlak karpacki (Dynów – Krasiczyn – Kalwaria Pacławska – Arłamów – Ustrzyki Dolne o długości 113 km),

– szlak niebieski (Dynów – Bachórz – Jawornik Polski – Biała – Rzeszów o długości 40 km),

żółty szlak turystyczny (Dynów – Ujazdy – Wilcze (506 m) – Połomia – Czudec o długości 43 km) oraz nowy trakt: Dynów – Piątkowa – Sufczyna – Huta Brzuska – Krzeczkowski Mur – Krzeczkowa – Olszany – Krasiczyn – Dybawka Dolna – Przemyśl (węzeł szlaków na Wapielnicy – 394 m) – Szybenica (496 m ) – Gruszów – Huwniki – Kalwaria Pacławska – Paportno – Suchy Obycz (618 m) – Arłamów – Jureczkowa – Brańcowa (677 m) – Mosty (640 m) – Dźwiniacz Dolny (długość 111 km), których dokładne opisy znajdują się na stronach PTTK oddział w Rzeszowie i Przemyślu,

W Dynowie wyznaczona została trasa turystyczna, która prowadzi do położonych na malowniczych pagórkach Dynowa punktów widokowych i plaż nad Sanem (punkty widokowe: Krzemieniec, Przy niebieskim szlaku, Kaniowiec). Punkty wyposażone są w małą architekturę i tablice informacyjne, a punkt na Kaniowcu w wieżę widokową. Piękno dynowskiej przyrody możemy również podziwiać przemierzając szlak doliną Sanu i zatrzymując się na plażach nad Sanem (Nad Sanem, Na Zakręcie) czy też w ośrodku turystycznym „Błękitny San”. Ośrodek turystyczny zlokalizowany w sąsiedztwie rzeki San wyposażony jest w zaplecze sanitarne i gastronomiczne, parking samochodowy, pole namiotowe z sanitariatami oraz boisko do siatkówki plażowej.

Do podróży rowerowych zachęcają trasy:

– „Doliną Sanu” rowerowa trasa przyrodniczo-edukacyjno-turystyczna „Doliną Sanu” wyznaczona przez Związek Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego. W Dynowie początek ( i koniec) mają dwie trasy:

Trasa I: Dynów – Pawłokoma – Sielnica – Dylągowa – Dąbrówka Starzeńska – Dynów
o długości około 24 km.
Trasa II: Dynów – Łubno – Nozdrzec – przeprawa promowa – Dąbrówka Starzeńska – Dynów o długości około 22 km. Istnieje możliwość połączenia tych tras w jedną duża pętlę (więcej na pogorzedynowskie.pl) oraz

– Green Velo – spójna trasa rowerowa biegnąca przez pięć województw: podkarpackie, lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie w także przez Dynów gdzie przy plaży „Na Zakręcie” usytuowane jest MOR (Miejsce Obsługi Rowerzystów) wyposażony w stojaki, wiatę i ławki oraz kosze na śmieci i tablicę informacyjną. Więcej informacji na stronie: greenvelo.pl

Oprócz pieszych i rowerowych wycieczek pobyt w Dynowie sprzyja uprawianiu sportów wodnych,
w szczególności kajakarstwa. San należy do atrakcyjnych szlaków wodnych, a dolina Sanu obfituje
w piękne krajobrazy, malownicze przełomy, sąsiedztwo dzikich zwierząt i niezapomniane wrażenia. Rzeka przepływa przez miejscowości, w których warto się zatrzymać i zwiedzić urokliwe zabytki. Szlak wodny „Błękitny San” z Sanoka do Przemyśla liczy 113 km. Można podzielić go na 3–5 etapów planując noclegi na biwakach w Sanoku, Temeszowie, Dynowie, Słonnem czy Krasiczynie. Trasę można zaplanować począwszy od każdego praktycznie miejsca i spłynąć dowolny odcinek. Najbardziej urokliwi jest odcinek od Ulucza przez Witryłów – Temeszów – Krzemienną – Obarzym – Warę – Nozdrzec – Dąbrówkę Starzeńską – Dynów – Bachórz – Bachórzec – Słonne – Iskań – Babice – Ruszelczyce do Krzywczy.

San stwarza również świetne warunki dla wędkarstwa. Jest nie tylko piękny ale i atrakcyjny dla uprawiających spinning czy wędkarstwo muchowe – dno jest kamieniste a woda w wielu miejscach niezbyt głęboka (choć potrafi być pod tym względem zdradliwy i trzeba być ostrożnym). Wody Sanu oraz jego dopływów to środowisko życia wielu gatunków ryb. Środkowy San zaliczany jest do krainy brzany. W wodach Sanu, na odcinku od zbiornika zaporowego w Myczkowcach do rejonu Przemyśla na pierwszy plan wysuwa się świnka, dalej brzana, kleń, certa i ukleja. Mniej licznie występuje brzanka, pstrąg potokowy, lipień, piekielnica, śliz, jelec pospolity, okoń, płoć, boleń, węgorz i miętus. Między Dynowem a Przemyślem występuje także leszcz, karp, szczupak oraz sandacz.

Dla interesujących się historią atrakcją będą biegnące przez miasto dwa szlaki turystyczno-kulturowe: Nadsańskich Umocnień „Linia Mołotowa” z dwoma schronami bojowymi przy ulicy Bartkówka oraz Szlak Chasydzki, na trasie którego znajdują się cmentarze żydowskie.

Wielką atrakcję stanowi kolej wąskotorowa kursująca pomiędzy Dynowem a Przeworskiem. Linia tej Przeworskiej Kolei Dojazdowej prowadzi torem o długości 46 km, wyjeżdża ze stacji Przeworsk i wiedzie przez miejscowości: Urzejowice, Krzeczowice, Kańczugę, Łopuszkę Wielką, Manasterz, Zagórze, Hadle Szklarskie, Jawornik Polski, Szklary, Bachórz, końcowa stacja to Dynów. Krajobraz trasy kolejki jest wyjątkowo malowniczy, przebiega doliną rzeki Mleczki przez Pogórze Dynowskie i Dolinę Sanu. Prawdziwą atrakcję stanowi przejazd przez jedyny w Polsce (a drugi w Europie) tunel na liniach wąskotorowych o długości 602 m, biegnący pod górą Szklarką. Kolejka kursuje w sezonie letnim od maja do września w weekendy, jako pociąg turystyczny “Pogórzanin”. W Dynowie nad Sanem istnieje możliwość pikniku, kąpieli czy wędkowania w rzece San a także obejrzenia zabytkowego budynku dworca kolejowego, poczekalni oraz zabytkowej lokomotywy. Więcej informacji: pogorzanin.powiatprzeworsk.pl

Ponadto w Dynowie warto odwiedzić galerie lokalnych twórców i pasjonatów zanikających zawodów:

Galerię „Pniak” (ul. Ks. J. Ożoga 14) – to prywatna galeria nieżyjącego już Bogusława Kędzierskiego – absolwenta Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. A. Kenara w Zakopanem. Są w niej prezentowane rzeźby i płaskorzeźby w drewnie.Bogusław Kędzierski rzeźbił w drewnie, kamieniu, betonie i metalu. Brał czynny udział w wystawach i konkursach oraz plenerach rzeźbiarskich. Poruszał tematy o charakterze sakralnym i świeckim. Jego rzeźby można spotkać w licznych kościołach w Polsce oraz za granicą: we Francji i Belgii, zarówno w zbiorach prywatnych jak i muzealnych: Brzozowie, Rzeszowie, Jaśle. Kilka rzeźb znajduje się w również w Watykanie.

Galerię „Na Zabramie” (ul. Piłsudskiego 85) – galeria została otwarta w 2004 r. a jej właścicielami są Jolanta Pyś-Miklasz (zajmuje się malarstwem sakralnym, pejzażem, portretem, maluje biżuterię na kamyczkach) i Janusz Miklasz (rzeźbiarz). W galerii można oglądać obrazy, grafiki, witraże, fotografie, biżuterię artystyczną, ikony autorstwa właścicieli i ich przyjaciół.
„Galerię Dworską – Rzeźba w lipie” ( ul. Dworska 28) – właściciel Tadeusz Pindyk jak wskazuje sama nazwa galerii rzeźbi w drewnie lipowym. Ekspozycje rzeźb można podziwiać w galerii, ponadto prace Pana Tadeusza trafiły też do Wrocławia, Krakowa, Zamościa, Katowic i innych miast na terenie Polski, a także za granicę: do Anglii, Włoch, Szwecji, na Maltę. Rzeźbiarz swoimi pracami niejednokrotnie reprezentuje Dynów na imprezach organizowanych na terenie Podkarpacia.
Dynowska Stara Kuźnia (ul. Sikorskiego 21) to położony na Przedmieściu Dynowskim drewniany budynek, w którym właściciel Tadeusz Tymowicz oddaje się swojej pasji – kowalstwu już od ponad 55 lat. Właściciel kuźni oprócz narzędzi, którymi posługuje się w trakcie kucia jak skórzany miech liczący ponad 120 lat, zgromadził w tzw. kąciku gospodarczym szereg leciwych sprzętów gospodarstwa domowego używanych na co dzień przez naszych dziadków.
Izba Pamięci im. Mieczysława Krasnopolskiego (ul. Szkolna 11) utworzona została z eksponatów gromadzonych przez Pana Mieczysława i jego rodzinę. W obecnym pomieszczeniu i wystroju funkcjonuje od września 2015 r. (Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Dynowie). Cenne zbiory liczą ponad 300 eksponatów, wśród których możemy wyróżnić: akcesoria militarne, dokumenty szkolne datowane na lata 1877–1920, przedmioty codziennego użytku gospodarstwa domowego, rolnego i wiele cennych lokalnych pamiątek.

Ciekawe miejsca w gminie Dynów

Gmina Dynów położona jest w środkowej części województwa podkarpackiego, na pograniczu Pogórzy Dynowskiego i Przemyskiego. Jej obszar zajmuje 119 km². Swym zasięgiem obejmuje 9 miejscowości: Bachórz, Laskówka, Harta, Ulanica, Wyręby i Łubno – miejscowości znajdujące się na obszarze Pogórza Dynowskiego, natomiast po drugiej stronie Sanu na Pogórzu Przemyskim leżą Pawłokoma, Dylągowa i Dąbrówka Starzeńska.

To gmina o charakterze rolniczym. Użytki rolne oraz lasy zajmują większą powierzchnię gminy. Rolnicy, widząc swoje szanse w działalności ekologicznej podejmują się gospodarowania zgodnie z wymogami ekologii, uzyskując odpowiednie certyfikaty. Przywiązują także dużą wagę do utrzymania sadów.

Ze względu na położenie gminy Dynów w obrębie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego (Dąbrówka Starzeńska, Dylągowa, Pawłokoma i część Bachórza) oraz w jego otulinie od strony południowo-zachodniej – Przemysko-Dynowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu (pozostałe miejscowości) wiele gatunków roślin i zwierząt znajduje się pod ochroną.

Część terenów gminy Dynów objęta jest obszarami Natura 2000 o nazwie Pogórze Przemyskie i Rzeka San.

Dominującym zbiorowiskiem roślinnym na terenie gminy jest podgórska forma buczyny karpackiej, w drzewostanie której obok buka występuje dość licznie jodła, a także świerk, jawor i wiąz górski.

Ze względu na malownicze położenie terenu, rzekę San, nieskażone środowisko przyrodnicze stawia się obecnie na rozwój turystyki. Walory te podnosi także bogata historia, interesujące zabytki architektury, szlaki turystyczne, a także żywy po dzień dzisiejszy folklor.

Niewątpliwie jedną z największych atrakcji jest przejazd kolejką wąskotorową „Pogórzanin”, która została wpisana do rejestru zabytków. Na terenie gminy trasa przebiega przez Hartę i Bachórz, gdzie zatrzymuje się przy zabytkowym budynku stacji.

Czas wolny, urlop czy wakacje na terenie gminy Dynów można spędzić w gospodarstwach agroturystycznych. Posiadają one miejsca noclegowe, oferują posiłki z produktów pochodzących z własnego gospodarstwa, zapewniają ciszę, spokój ludziom zmęczonym cywilizacją, pragnącym zregenerować swe siły na łonie przyrody.

Na terenie gminy wytyczono liczne trasy i ścieżki spacerowe: trasę rowerową „Doliną Sanu”, Ekomuzeum “Kraina Błękitnego Sanu”, ścieżki spacerowe „Pagórki Pogórza Dynowskiego” i „Zakolem Sanu”. Oddział Przemyski PTTK opiekuje się pieszymi szlakami turystycznymi – Niebieskim Szlakiem Karpackim i Zielonym Szlakiem Przemysko–Bachórskim. Przez gminę przebiegają szlaki o ponadregionalnym znaczeniu. Są to m.in.: Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo, Szlak „Prawem i Lewem Po Ziemi Sanockiej”, rowerowy Szlak Nadsańskich Umocnień tzw. Linia Mołotowa, Szlak Kulinarny Podkarpackie Smaki (trasa Beskidzko-Pogórzańska), Szlak Podkarpackiego Jadła i Wina (na trasie których znalazła się Karczma „Pod Semaforem” w Bachórzu) i szlak wodny „Błękitny San”.

Ziemia gminy Dynów pełna jest ciekawych, dotąd nieodkrytych miejsc. Przebywając tutaj warto zapoznać się z nimi.

Bachórz

– Neoromański murowany kościół pw. św. Wojciecha i Niepokalanego Poczęcia NMP, wzniesiony w 1871 r., a ufundowany przez Wandę Ostrowską. W polu głównym ołtarza głównego obraz Matki Boskiej, duży krucyfiks barokowy z XVIII w. W ołtarzach bocznych: figura Chrystusa i figura św. Antoniego. Na ścianach kościoła ciekawe freski: m.in. św. Izydor – patron rolników czy herby rodowe. W kościele relikwie św. Floriana.

– Obok kościoła znajduje się czworoboczna murowana dzwonnica, w której są dzwony o imionach „Maria” i „Wojciech” z 1948 r.

– Plebania z początku XX w.

– Fragmenty zespołu dworsko-parkowego, w skład którego wchodzą: dwie murowane oficyny z XIX w. (jedna piętrowa, na rzucie kwadratu, druga na rzucie prostokąta), zabudowania gospodarcze z tego samego okresu i park krajobrazowy założony około 1835 r. przez znanego i cenionego wówczas ogrodnika-planistę Wojciecha Stęczyńskiego.

– Kopiec-mauzoleum z końca XIX w., w podziemiach którego znajduje się krypta grobowa rodu Skrzyńskich, właścicieli Bachórza (m.in. Zdzisław Skrzyński, jego żona Celina z Duninów Borkowskich Skrzyńska, a także Władysław Skrzyński ich syn – poseł i ambasador II Rzeczypospolitej przy Stolicy Apostolskiej) usytuowany w zadrzewieniu zwanym „Dębiną”. Kopiec zdobi okazały krzyż i statua Matki Bożej Niepokalanej, a także kamienna tablica z herbem Zaremba. Według legendy kopiec został wkopany w szczątki dawnego grodziska.

– Plebania greckokatolicka, tzw. popówka, datowana na ok. 1848 r. (niegdyś obok cerkwi rozebranej w 1958 r.)

– Murowany dworzec kolejki wąskotorowej z 1887 r.

– Ochronka Sióstr Służebniczek NMP NP – datowana na XIX/XX w.

– Budynek dawnej niemieckiej Straży Granicznej z 1940 r.

– Relikty okopów niemieckich z czasów II Wojny Światowej (na południowym stoku wzniesienia „Parasol”).

– Grodzisko (na tzw. „Sklepisku” w przysiółku Chodorówka).

– Przydrożne kapliczki datowane na XIX i XX w.: m.in. na wysokim słupie figura Matki Bożej, figura św. Antoniego, krzyż na wzgórzu „Parasol” i kilka innych.

– Zabytkowe domy i zabudowania gospodarcze (m.in. stara kuźnia przy zagrodzie) na terenie miejscowości.

– Miejscowy cmentarz, na którym są ciekawe nagrobki o różnej stylistyce.

Dąbrówka Starzeńska

– Pozostałości założenia zamkowego (dawnej fortalicji Stadnickich i ich spadkobierców, która na przełomie XVIII i XIX w. przekształcona została w rezydencję Starzeńskich), w skład którego wchodzą: ruiny zamku, z którego zachowały się ruiny dwóch baszt (od strony północno-zachodniej i połudnowo-zachodniej), niewielki odcinek muru kurtynowego (od strony zachodniej). W baszcie południowo-zachodniej zachowały się ślady polichromii. W północno-wschodniej części założenia zachowały się fundamenty pierwotnego renesansowego dworu Stadnickich wraz z kamiennymi piwnicami o kolebkowym sklepieniu. Więcej info na: https://zabytek.pl/pl/obiekty/dabrowka-starzenska-zespol-zamkowy. Neoromańska kaplica grobowa Starzeńskich (wzniesiona w latach 1906-1908 r.) przez Julię z Komorowskich Starzeńską. Bryła kaplicy składa się z dwóch części: kaplicy właściwej i grobowca. Nad drzwiami naczółek z kartuszem herbowym (herb „Lis”), u góry mała kapliczka z figurą NMP Niepokalanej. Park krajobrazowy o rodowodzie sięgającym XVII w. z licznym starodrzewem i alejami grabowymi.

– Krzyż na Baraniej Górze – miejsce upamiętniające dramatyczne wydarzenia powstania styczniowego.

– Przydrożne kapliczki i krzyże z XIX w. i XX w.

– Liczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze z przełomu XIX i XX w.

Dylągowa

– Neoromański kościół pw. św. Zofii, wybudowany w latach 1905–1911, a konsekrowany w 1925 r. Świątynię zaprojektował Wiktor Sikorski – znany inżynier i architekt z Krosna. Późnobarokowy ołtarz główny (w środkowym polu) zdobi grupa Ukrzyżowania. W zwieńczeniu ołtarza natomiast jest obraz patronki kościoła św. Zofii z córkami. W bocznych ołtarzach obrazy św. Antoniego i Matki Bożej zakupione w 1902 r. w Wiedniu. Ozdobą są okna witrażowe wykonane w 1909 r. w Krakowie, a zaprojektowane przez Stefana Matejko – krakowskiego malarza, bratanka Jana Matejki. Są na nich m.in.: św. Małgorzata z objawieniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, Matka Boża Różańcowa ze świętymi Dominikiem i Katarzyną ze Sieny, św. Józef i św. Jan Ewangelista, św. Kazimierz Królewicz. Na uwagę zasługuje droga krzyżowa, którą tworzą oleodruki z 1888 r.

– Na placu przykościelnym metalowa dzwonnica z lat 80. XX w., a w niej przeniesione z wieży kościelnej dwa dzwony: „Jan” o wadze 300 kg i „Zygmunt” o wadze 150 kg.

– Na miejscowym cmentarzu cenne nagrobki kamienne: Aleksandra Starzeńskiego z 1831 r., i Róży z Zabielskich Kamienieckiej z roku 1843, a także drewniany krzyż (usytuowany prawdopodobnie w miejscu starszego kościoła).

– Obelisk upamiętniający mieszkańców Dylągowej, którzy zginęli w latach 1939-1946.

– Przydrożne kapliczki z XIX/XX w.

– Drewniane zabudowania tak charakterystyczne dla pogórza.

Harta

– Zespół kościoła parafialnego, w skład którego wchodzą usytuowany na niewielkim wzniesieniu barokowy kościół pw. św. Mikołaja Biskupa powstały w latach 1779–1804 z fundacji ówczesnego właściciela miejscowości Ignacego Skrzyńskiego, wzniesiony na miejscu dwóch poprzednich drewnianych (z 1460 r. i 1646 r.), rozbudowany w 1889 r., a ponownie konsekrowany w 1891 r. W ołtarzu głównym duży krucyfiks. Z wystroju na uwagę zasługują: chrzcielnica z ok. 1800 r., pająk z XVIII-XIX w., obraz Matki Bożej z przełomu XVIII/XIX w. Na sklepieniach polichromia ornamentalna z XIX w. Obok kościoła dzwonnica z 1886 r. oraz ogrodzenie z czterema kapliczkami z 1889 r. Nieopodal murowana plebania z końca XVIII w., przebudowana w II połowie XIX w. oraz wikarówka pochodząca z przełomu XVIII i XIX w.

– Młyn z lat 30. XX w., który wybudowała rodzina Skrzyńskich (początkowo wodny, a później elektryczny).

– Miejscowy cmentarz z końca XVIII w., a na nim neogotycka kaplica cmentarna wybudowana w drugiej połowie XIX w. (pierwotnie grobowiec rodziny Skrzyńskich).

– Liczne kapliczki i krzyże przydrożne pochodzące z XIX i XX w., a wśród nich: kapliczki domkowe np. kaplica z ołtarzem i statuą Matki Bożej Niepokalanej, kapliczki szkatułkowe np. drewniana kapliczka z rzeźbą Jezusa Ukrzyżowanego, słupowe ku czci Matki Bożej.

– Pomnik Hołd Poległym Uczestnikom Strajków Chłopskich upamiętniający wydarzenia z 1937 r. (z 1957, na skrzyżowaniu dróg Przemyśl-Krosno, obok nieczynnego młyna).

– Kamień (z 1987 r.) z tablicą pamiątkową (przy szkole w Harcie).

– Drewniane zabudowania mieszkalne i gospodarcze.

Laskówka

– Tablica pamiątkowa poświęcona kpt. Gracjanowi Klaudiuszowi Frógowi pseudonim „Szczerbiec” – patronowi 4 Warmińsko-Mazurskiej Brygady Obrony Terytorialnej.

– Kapliczka przydrożna datowana na przełom lat 1907-1908.

Łubno

– Neoromański kościół pw. św. Jana Chrzciciela, wybudowany w 1927 r. na miejscu starej, spalonej świątyni, a konsekrowany w 1937 r. Świątynię zaprojektował Jan Majerski z Przemyśla – architekt wielu obiektów w Galicji. Wyposażenie wnętrza pochodzi z XIX i XX w. Najcenniejszym obiektem w świątyni jest bogato zdobiony, barokowy ołtarz główny z 1889 r., który pochodzi z nieistniejącej Kaplicy Serca Jezusowego w Krakowie. W centrum nastawy ołtarzowej znajduje się obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Ściany pokrywa polichromia malowana w latach 1937-1940.

– Kaplica pw. Miłosierdzia Bożego z relikwiami św. Faustyny Kowalskiej (w przysiółku Kazimierówka).

– Pozostałości zespołu dworskiego: drewniana rządcówka z przełomu XIX/XX w., murowany spichlerz (XIX/XX w.) oraz pozostałości parku założonego końcem XIX w.

– Murowana plebania greckokatolicka, tzw. popówka z końca XIX w.

– Murowana szkoła z pocz. XX w.

– Wiele drewnianych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych (kuźnia, piwnica, stodoły).

– Przydrożne kapliczki datowane na XIX i XX w.

Pawłokoma

– Symbolem po istniejącej kiedyś cerkwi jest parawanowa dzwonnica z pocz. XX w. bez dzwonów.

– Pomnik pamięci Ukraińców zamordowanych w miejscowości 3 marca 1945 r. jako symboliczne miejsce pojednania narodów – na cmentarzu greckokatolickim.

– Pomnik pamięci Polaków mieszkańców wsi Pawłokoma, którzy w latach 1939-1945 ponieśli śmierć z rąk ukraińskich nacjonalistów oraz zmarli na „nieludzkiej ziemi” – na placu przy kościele.

– Przydrożna kapliczka z XIX/XX w.

– Polowy schron bojowy od ognia bocznego – bunkier na tzw. Linii Mołotowa

Ulanica

– Przydrożna kapliczka z XIX w.

– Drewniane zabudowania mieszkalne i gospodarcze z XIX i XX w.

– Atrakcją w miejscowości jest zabytkowy skansen „chata” z końca XIX w. z wyposażeniem (w gospodarskie agroturystycznym „Przy Cesarskim Gościńcu”).

– Kamień z tablicą ustawiony w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości.

– Miejsce upamiętniające osoby zmarłe podczas epidemii cholery w 1873 r. położone na granicy Ulanicy i Kaziemierówki.

– Izba Pamięci przy Domu Ludowym.

Wyręby

– Na granicy Wyrąb i Kąkolówki (gm. Błażowa) na terenie rezerwatu przyrody „Mójka” znajduje się pomnik przyrody nieożywionej „Błędny Kamień”, który jest skałą pochodzenia metamorficznego (objęty ochroną w 1982 r.).

– Przydrożna kapliczka.

Ciekawe miejsca w gminie Nozdrzec

Gmina Nozdrzec leży na terenie Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego, a administracyjnie należy do powiatu brzozowskiego. W skład gminy wchodzi 7 miejscowości – Nozdrzec, Wara, Hłudno, Wesoła, Izdebki – oraz po wschodniej stronie Sanu – Siedliska, Huta Poręby, Wołodź. Gmina zajmuje powierzchnię 121,62 km².

Obszar gminy charakteryzuje się znacznymi walorami krajobrazowymi. Położona jest w obrębie Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dzięki dużej lesistości, zasobności i różnorodności flory i fauny, urozmaiconej i dynamicznej rzeźbie terenu – posiada znakomite warunki do czynnego wypoczynku.

Część terenów gminy objęta jest Europejską Siecią Ekologiczną „NATURA 2000” (Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Rzeka San – PLH180007). Więcej info na: http://natura2000.gdos.gov.pl/.

Występują tu znakomite warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, sportów motorowerowych i samochodowych oraz wędkarstwa. Rzeka San (z przełomem pod Wołodzią predysponowanym do objęcia rezerwatową formą ochrony) doskonale nadaje się do uprawiania kajakarstwa, a nie lada atrakcją jest przeprawa promowa łącząca Nozdrzec z Siedliskami. Strome i urwiste zbocza opadające do Sanu, wiele sterczących na brzegu skałek, nie raz urwistych i wysokich, nadaje tu rzece niemal górski charakter.

Przez gminę przebiega Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo, Szlak Nadsańskich Umocnień – “Linia Mołotowa”, szlak „Prawem i Lewem po Ziemi Sanockiej”, szlak wodny „Błękitny San”, trasa rowerowa „Doliną Sanu”, Ekomuzemu “Kraina Błękitnego Sanu” oraz 3 ścieżki Nordic Walking: zielona – pętla o długości 4 km, czerwona – pętla o długości 9,6 km, czarna – pętla o długości 36 km utworzone w ramach projektu Nordic Walking Park Gmina Nozdrzec; więcej na: http://www.nowagalicja.pl/wp-content/uploads/application/pdf/Przewodnik-Nordic-Walking.pdf.

Gmina Nozdrzec szczyci się bogatą historią oraz ciekawymi zabytkami i miejscami godnymi obejrzenia. Do najciekawszych należą:

Hłudno

– Kościół pw. św. Klary z 1906 r. murowany, orientowany, na planie krzyża łacińskiego, w stylu neogotyckim, w wyposażeniu którego znajdują się XIX-wieczne wyposażenie, neogotycka chrzcielnica oraz feretrony pochodzące z nieistniejącej miejscowej greckokatolickiej cerkwi oraz rzeźby z pocz. XX w. – św. Józefa z Dzieciątkiem oraz Najświętszej Marii Panny. Ściany świątyni zdobi polichromia wykonana w 1970 r. przez Małgorzatę i Zdzisława Kudłów.

– XIX-wieczny drewniano-kamienny dwukondygnacyjny spichlerz.

– Dawny cmentarz greckokatolicki, na którym jest pomnik (XIX/XX w.) Konstantego Bobczyńskiego (właściciela wsi) Jadwigi z Bobczyńskich Kozłowskiej i Floriana Kozłowskiego.

– Na miejscowym cmentarzu parafialnym – nagrobki nieznanych żołnierzy.

– XIX-wieczne przydrożne kapliczki.

– Miejscowość ta znana jest na mapach archeologicznych Polski ze znalezisk pochodzących z młodszej epoki kamienia zwanej neolitem. Znalezione tutaj dwa miedziane topory należą do najstarszych przedmiotów metalowych znalezionych na terenie Polski.

Huta Poręby

– Kapliczka przydrożna.

– Stary cmentarz greckokatolicki.

– Schron z zespołu umocnień z tzw. Linii Mołotowa.

Izdebki

– Neogotycki kościół pw. Zwiastowania NMP i śś Piotra i Pawła. Murowana świątynia powstawała w latach 1912-1913 według projektu znanego architekta Jana San-Zubrzyckiego. Kościół ma charakter pseudobazyliki transeptowej. Wystrój wnętrza świątyni został przeniesiony ze starego kościoła. Ołtarz główny pochodzi z poł. XVIII w. W centralnym polu ołtarza głównego znajduje się malowany na desce obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem przeniesiony z cerkwi. W ołtarzach bocznych XVII-wieczne obrazy: św. Michała Archanioła (lewy) i Chrystusa Boleściwego (prawy) – przeniesione ze zburzonego kościoła Kapucynów w Bliznem, natomiast w górnych polach św. Antoni Padewski i św. Józef z Dzieciątkiem Jezus.

– Zespół dworski w skład którego wchodzą: eklektyczny, piętrowy na rzucie prostokąta dwór (obecnie Środowiskowy Dom Samopomocy im. Anny) wzniesiony w latach 1905-1906 z inicjatywy Henryki Zakliczyny, a zaprojektowany przez Tadeusza Stryjeńskiego – znanego krakowskiego architekta i konserwatora zabytków. W sieni zachował się sufit z fasetą i dekoracją stiukową. Spichlerz datowany na przełom XVIII/XIX w., park i staw.

– Na miejscu cerkwi greckokatolickiej (z 1660 r.) zniszczonej po 1947 r. stoi krzyż.

– Grób Nieznanego Żołnierza z lat 1918-1920.

– Kopiec usypany na pamiątkę uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

– Cmentarz z pokaźną liczbą zabytkowych nagrobków o różnej stylistyce, a na nim neogotycka kaplica grobowa z 1889 r. wybudowana przez hr. Bukowskich. W jej kryptach spoczywają: właściciele ziemscy i krewny Bukowskich – płk Jan Kamieniecki (h. Pilawa) adiutant księcia Józefa Poniatowskiego.

– Przydrożne kapliczki.

Nozdrzec

– Późnoklasycystyczny pałac zbudowany w 1843 r. z inicjatywy Ludwika Skrzyńskiego. Najprawdopodobniej powstał według projektu Seweryna Fredry (niektóre źródła mówią, że autorem był Aleksander Fredro). Początki historii tego zabytku sięgają XVI w. Pierwotnie był to drewniany dwór obronny. Później była to murowana fortyfikacja z basztami. Obiekt powstał na miejscu starego zamku, którego ruiny stały jeszcze na pocz. XIX w. Ma rzadko spotykaną w polskiej architekturze asymetryczną bryłę z charakterystyczną rotundą. W skład zespołu pałacowo-parkowego oprócz pałacu wchodzą: parterowa dwutraktowa XIX-wieczna oficyna, ogród o regularnym układzie ścieżek, neorokokowa kaplica z 1889 r. wybudowana staraniem ówczesnego właściciela Nozdrzca Adama Skrzyńskiego (postawiona na miejscu starszego murowanego budynku, konsekrowana w 1893 r. pw. NMP Królowej Anielskiej pełniła funkcję kaplicy pałacowej i mauzoleum Skrzyńskich (krypta), a do czasów II wojny światowej posiadała także status kaplicy publicznej). We wnętrzu, w polu głównym ołtarza jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem na ręku i dwoma aniołkami z 1891 r. autorstwa J. Makarewicza ze Lwowa.

– Fortyfikacje murowano-ziemne datowane na lata 1600-1699.

– Pomnik (z 1984 r.) na terenie zespołu pałacowo-parkowego upamiętniający Franciszka Ksawerego Preka (1801-1864) – głuchoniemego artystę i pamiętnikarza urodzonego w tej miejscowości.

– Murowany późnobarokowy kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika z 1746 r., konsekrowany w 1806 r., z bogatym wyposażeniem. W ołtarzu głównym pochodzącym z XIX w. jest obraz św. Stanisława Biskupa na tle Krakowa. Na uwagę zasługują figury świętych Piotra i Pawła, 2 kaplice (w jednej ołtarz Ukrzyżowania Pana Jezusa, a w drugiej figura Matki Bożej Niepokalanej), XVIII-wieczna chrzcielnica z poprzedniego kościoła, obrazy: Serca Pana Jezusa (sygn. T. Kopystyński 1880, Lwów), Matka Boska z Dzieciątkiem, Chrystus Ukrzyżowany, Wniebowzięcie Matki Boskiej, Chrystus Zmartwychwstały, pochodzące z 1931 r. autorstwa Mariana Strońskiego z Przemyśla. Świątynię zdobi polichromia Koronacja Matki Boskiej z 1930 r. Mariana Strońskiego i Stanisława Szmuca (1963 r.).

– Obok świątyni stoi 10-metrowej wysokości murowana dzwonnica w kształcie potrójnej arkady z 1845 r. z trzema dzwonami: jeden z 1856 r. i dwa z 1961 r. o nazwach „Józef” i „Stanisław”.

– Historyczny zespół plebański, z którego zachowała się murowana, parterowa plebania sprzed 1907 r.

– Na terenie dawnego cmentarza przykościelnego – XIX-wieczny pomnik upamiętniający dwóch nozdrzeckich proboszczów (ks. Józefa Szymczakiewicza – 1856, ks. Tomasza Turkowskiego – 1827) oraz tablica nagrobna hrabiów Bukowskich (Michała – 1791 i Marcina – 1837) i Tadeusza Preka (1833).

– Młyn turbinowy z 1918 r. jako element gospodarczy pałacu. Młyn ten do niedawna działał, zachowało się też częściowo jego wyposażenie.

– Obiekty drewnianego budownictwa mieszkalnego i gospodarczego.

– Dom zakonny Sióstr Dominikanek (obecnie w budynku przedszkole prowadzone przez Siostry).

– Miejscowy cmentarz, na którym znajduje się pomnik z 1862 r. upamiętniający zniesienie pańszczyzny oraz nagrobki z XIX w.

– „Kalwaria Nozdrzecka” – na górze Chełm (372 m n.p.m.), której historia powstania sięga 1984 r. Obejmuje ona 14 stacji drogi krzyżowej, kapliczki różańcowe oraz kaplicę główną.

– Przydrożne kapliczki: np. kapliczka z 1909 r.(przy drodze prowadzącej do kościoła).

Siedliska

– Cerkiew greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła z 1860 r. – użytkowana do czasu wybudowania nowego kościoła rzymskokatolickiego w 2008 r. We wnętrzu cerkwi neobarokowy ołtarz główny (poł. XIX w.) z fragmentami carskich wrót oraz krucyfiksem ludowym. Część wyposażenia pochodzi jeszcze z rozebranego kościoła w Gdyczynie.

– Murowana parawanowa, dwuarkadowa dzwonnica z 1884 r., z jednym uszkodzonym dzwonem.

– Cmentarz greckokatolicki z zachowanym jednym nagrobkiem.

– Przydrożne kapliczki.

– Dwa schrony na „Linii Mołotowa”.

– Domniemane grodzisko o nieokreślonej chronologii.

Wara

– Położona na niewielkim wzniesieniu cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1889 r. Od 1946 r. cerkiew pełniła funkcję kościoła rzymskokatolickiego. Od czasu wybudowania nowego kościoła opuszczona. Wyposażenie ruchome w nowym kościele. Fragment ikonostasu ze strefą Deesis w Muzeum Historycznym w Sanoku.

– XIX-wieczne przydrożne kapliczki.

– Cmentarz greckokatolicki (założony po 1852 r.), a na nim jeden zabytkowy nagrobek oraz pomnik (z 2002 r.) upamiętniający wszystkich pochowanych na tej nekropolii.

– Kładka na rzece San.

Wesoła

– Późnobarokowy kościół pw. św. Katarzyny budowany w latach 1838-1839. Świątynię zaprojektował arch. D. Albertitz. W ołtarzu głównym (1884 r.) – Pan Jezus na Krzyżu; obok rzeźby – Matka Boska Bolesna i św. Jan Apostoł. W górnej części ołtarza – obraz św. Katarzyny (pochodzący prawdopodobnie ze starego kościoła). Po bokach ołtarza głównego– drewniane figury apostołów śś. Piotra i Pawła (pierwsza poł. XIX w.). W ołtarzach bocznych utrzymanych w stylistyce neobarokowej umieszczono obrazy: obraz Matki Boskiej ofiarującej różańce św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej (lewy) oraz obraz Błogosławiącego Dzieciątka Jezus (prawy). Ze starego kościoła pochodzą również: późnogotycka, kamienna chrzcielnica (z XVI w.) czy feretrony.

– Ogrodzenie (z 1953 r.) otaczające kościół wraz z czterema niewielkimi wnękowymi kapliczkami.

– Dzwonnica w kształcie potrójnej arkady z lat 80. XX w., a w niej trzy dzwony: min. XVI-wieczny „Jan”.

– Na miejscowym cmentarzu: kaplica (pocz. XX w.), neoklasyczny nagrobek właściciela Wesołej – Piotra Gwozdeckiego; Grób Nieznanego Żołnierza poległego na Ujazdach w 1939 r.; obeliski upamiętniające mieszkańców Wesołej zamordowanych w Miednoje w 1940 r.

– Dawny cmentarz (z 1880 r.), na którym zachował się jeden pomnik.

– Dawna Ochronka Sióstr Prezentek (w przysiółku Ujazdy).

Wołodź

– Murowany neogotycki kościół, a właściwie kaplica grobowa Trzcińskich, ostatnich właścicieli ziemskich.

– Obok parawanowa dzwonnica bez dzwonów.

– Cmentarz greckokatolicki z III ćw. XIX w.

– Drewniany krzyż oraz stary nagrobek – jako ślady po greckokatolickiej cerkwi.

– Murowane budynki użyteczności publicznej (wzniesione w latach 20.-30. XX w.) m.in.: szkoły, czytelni, dom ludowy oraz dom fotografa.

– Przydrożna kapliczka.

– Schrony z Linii Mołotowa.

– Stanowiska archeologiczne.

Ciekawe miejsca w gminie Dydnia

Gmina Dydnia to jedna z sześciu gmin wchodzących w skład powiatu brzozowskiego, w województwie podkarpackim. Położona jest na obszarze Pogórza Dynowskiego, na którego terenie leżą wsie: Dydnia, Grabówka, Jabłonka, Końskie, Krzemienna, Krzywe, Niebocko, Niewistka, Temeszów, Obarzym, Witryłów, Wydrna – i Przemyskiego z miejscowościami: Hroszówka, Jabłonica Ruska, Ulucz (Hroszówka i Jabłonica Ruska jako wsie opuszczone, które nie są sołectwami). Powierzchnia gminy wynosi 130 km².

Pasma pogórzy oraz urokliwa dolina Sanu pozwalają na uprawianie turystyki i rekreacji. Jest to miejsce niezwykle atrakcyjne pod względem krajoznawczo-turystycznym, z przepięknymi krajobrazami oraz fascynującą, najdłuższą w południowo-wschodniej Polsce, doliną rzeki San, która rozdziela obszar gminy, płynąc w jej granicach przez 16 km. Najwyższym punktem gminy jest góra Krztów (533m n.p.m.), najniżej są położone obszary nad Sanem w Niewistce (ok. 260m n.p.m.).

Dużą atrakcją turystyczną są spływy kajakowe malowniczymi przełomami Sanu wśród Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego. Nad rzeką znajdują się liczne pola biwakowe (Temeszów, Witryłów, Ulucz, Końskie, Hroszówka, Jabłonica Ruska, Krzemienna, Niewistka). Atrakcję stanowi też przeprawa promowa w Krzemiennej czy kładka w Witryłowie. Wędkarzom oprócz Sanu pełny relaks zapewnią liczne stawy w Krzemiennej, Temeszowie, Jabłonicy Ruskiej.

Część obszaru gminy stanowią tereny prawnie chronione. Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje swoim zasięgiem miejscowości: Niewistka, Jabłonica Ruska, Krzemienna, Ulucz, Temeszów, Końskie i część Dydni.

Oprócz Wschodniobeskidzkiego OChK na terenie Gminy występują następujące formy ochrony: europejska sieć ekologiczna ECONET (krajowy korytarz ekologiczny nr 72 K łączący Pogórze Przemyskie ze strefą Czarnorzecko-Strzyżowską, obszar węzłowy nr 46 M obejmujący Pogórze Przemyskie), parki przydworskie, pomniki przyrody (na uwagę zasługuje aleja dębowa znajdująca się przy drodze z Jabłonicy Ruskiej do Ulucza), projektowane rezerwaty przyrody. W okolicach Niewistki planowany jest rezerwat przyrody „Przełom Sanu”, który ma chronić ciekawy fragment krajobrazu doliny rzeki oraz miejscową florę.

Część obszaru gminy objęta jest Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000 – Rzeka San (PLH180007) i Kościół w Dydni (PLH180034)– jako Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk.

Na terenie gminy funkcjonują: Muzeum ks. abpa Ignacego Tokarczuka przy Szkole Podstawowej w Końskiem, Centrum Jana Pawła II i Izba Pamięci przy Szkole Podstawowej w Jabłonce, Izba Pamięci im. prof. S. Batrucha w Końskiem, Salonik „W Krzywem Zwierciadle” w Krzywem, które odkrywają przed mieszkańcami oraz licznie odwiedzającymi te tereny turystami, pasjonującą historię tej ziemi. Istnieje również możliwość zwiedzania wnętrza cerkwi w Uluczu, która obecnie stanowi filię Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.

Zwiedzanie tego pięknego zakątka ułatwiają wyznaczone trasy turystyczne. Przez gminę przebiegają: trasa rowerowa „Doliną Sanu”, szlak wodny „Błękitny San”, Szlak „Prawem i lewem po Ziemi Sanockiej”, Ekomuzeum “Kraina Błękitnego Sanu”, Szlak Architektury Drewnianej: trasa I krośnieńsko-brzozowska, trasa II sanocko-dynowska, Szlak Ikon Doliny Sanu, Szlak Nadsańskich Umocnień „Linia Mołotowa”, piesze szlaki turystyczne w Obarzymie i Niewistce, trasy Nordic Walking Park Gmina Dydnia o różnym stopniu trudności i długości (żółta, spacerowa – 4,7 km, zielona, łatwa – 8 km, czerwona, średnia -11 km i czarna, trudniejsza – 15,4 km); Więcej na: http://www.nowagalicja.pl/wp-content/uploads/application/pdf/Przewodnik-Nordic-Walking.pdf.

Gmina Dydnia to kraina o burzliwej przeszłości, leżąca na pograniczu wpływów polskich i ukraińskich, co odzwierciedla dzisiejszy krajobraz. W większości miejscowości znajdują się cenne zabytki i ciekawe miejsca godne uwagi.

Dydnia

– Klasycystyczny murowany dwór z pocz. XIX w., wzniesiony na rzucie prostokąta. W kilku pomieszczeniach zachowały się stare parkiety o ozdobnym układzie geometrycznym. Dwór otacza park o charakterze krajobrazowym, w którym zachowały się stare lipy i wiązy.

– Po oficynie dworskiej zachowały się jedynie mury obwodowe.

– XIX-wieczny spichlerz.

– Ochronka Sióstr Służebniczek (przy głównej drodze): w wieżyczce na dachu sygnaturka z wizerunkiem św. Jana Chrzciciela z 1710 r. (pochodzi ze starego kościoła). Odrestaurowana ochronka wraz ze starymi stajniami tworzy kompleks, gdzie mieści się stacja „Caritas”, przedszkole, Dom Pracy Twórczej oraz kuchnia.

– Budynek dawnej szkoły powszechniej z 1910 r. (obecnie Szkoła Muzyczna I stopnia).

– XIX-wieczny neogotycki kościół pw. św. Michała Archanioła i św. Anny, wzniesiony na miejscu poprzedniego, konsekrowany w 1882. Projekt kościoła przypisuje się Janowi Sas Zubrzyckiemu. Fundatorami świątyni byli Feliks Pohorecki oraz miejscowi parafianie. Wyposażenie pochodzi z XVIII i XIX w. W ołtarzu głównym XVIII-wieczny obraz Świętej Rodziny (ze starego kościoła); przystrojony drewnianą, pozłacaną sukienką i koroną. Na uwagę zasługują również: naturalnej wielkości rzeźby św. Piotra i św. Pawła z atrybutami, rzeźba Michała Archanioła z 1719 r., kamienna kropielnica z przełomu XVII i XVIII, obrazy: św. Józefa z Dzieciątkiem (pochodzący z kaplicy dworskiej w Temeszowie), św. Anny Samotrzeciej z XIX w. Ołtarze oraz ambona zostały wykonane we Wiedniu. W kościele jest kaplica Matki Bożej. W nastawie ołtarzowej – obraz Matki Bożej Częstochowskiej okryty pozłacaną sukienką. Drugi, ruchomy obraz przedstawia postać św. Antoniego Padewskiego. Podobnie jak w ołtarzu głównym tutaj umieszczono również dwie rzeźby przedstawiające patronów Polski św. Wojciecha i św. Stanisława. Ołtarz najświętszego Serca Pana Jezusa nie posiada kaplicy, gdyż przylega do ściany zakrystii. W ołtarzu we wnęce znajduje się figura Pana Jezusa naturalnej wielkości. W nastawie ołtarzowej znajdują się rzeźby dwóch papieży. Warto zwrócić uwagę na belkę tęczową, na której wznosi się krzyż z pasją Chrystusa oraz stojące pod krzyżem postaci św. Jana Apostoła i Matki Bożej Bolesnej. Polichromia w świątyni pochodzi z 1894 r. i jest dziełem oświęcimskiego malarza Ludwika Stankiewicza. Przedstawia głównie motywy roślinne i monogramy imiona Jezus i Maryja, czy postaci m.in. Dwunastu Apostołów. Wewnątrz kościoła znajdują się trzy epitafia.

– Przy kościele metalowa dzwonnica z 1974 r., a w niej stary dzwon o imieniu „Michał”.

– Drewniana, na wysokim, kamiennym podmurowaniu plebania w stylu zakopiańskim z 1917 r. według projektu Bogdana Tretera oraz XIX-wieczny dwukondygnacjowy spichlerz plebański.

– XIX-wieczne i XX-wieczne przydrożne kapliczki i krzyże: jedna z rzeźbą Chrystusa Frasobliwego, druga ludowa z rzeźbami – Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Bożej i św. Jana, kolejna z rzeźbą Matki Bożej z Dzieciątkiem czy figura kamienna Matki Boskiej (datowana 1900-1925).

– Na miejscowym cmentarzu (XIX w.) neogotycka kaplica grobowa Dydyńskich z lat 1800-1899 r., w której jest krypta, a w niej m.in. szczątki ostatnich przedstawicieli tej rodziny oraz prochy z obozu w Dachau. W kaplicy znajduje się kamienny ołtarz, a na ścianach wiszą portrety przedstawicieli rodu Dydyńskich spoczywających w krypcie kaplicy oraz jedno małe epitafium.

– Mała Kalwaria Różańcowa z kaplicą św. Jana Pawła II.

– Pomnik upamiętniający strajk chłopski w 1937 r., którego autorem jest rzeźbiarz Bogusław Kędzierski z Dynowa (przy Szkole Podstawowej w Dydni).

Grabówka

– Cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja zbudowana w 1864 r., prawdopodobnie na miejscu starszej XVIII-wiecznej świątyni. We wnętrzu zachowały się polichromia z 1922 r. autorstwa Izydora Lisowskiego oraz pozostałości wyposażenia ruchomego, w tym m.in.: ikonostas, prestoł, marmurowa tablica epitafijna Wiktorii z Domaszewskich Wisłockiej.

– Parawanowa dzwonnica bramna, datowana na 1875-1899 r.

– Przy nowym kościele dzwonnica z trzema dzwonami: „Jerzy” o wadze 130 kg, „Józef” – 180 kg i „Maria” – 260 kg (przeniesiona z miejsca, gdzie stał kościół pw. Nawiedzenia NMP, który spłonął w kwietniu 2007 r.).

– Kościelisko, na którym zachowały się pozostałości dawnego kościoła.

– Cmentarz greckokatolicki, a na nim kilkanaście zachowanych nagrobków, m.in. z 1825, 1923 czy 1929 r.

– Przydrożne kapliczki, np.: kapliczka z 1875 r., czy 1899 r.

Hroszówka

– Monumentalna kapliczka św. Jana, licząca ok. 5 m wysokości.

– Schrony z Linii Mołotowa.

Jabłonica Ruska

– Schrony z Linii Mołotowa.

– Resztki cmentarza.

– Stanowisko archeologiczne – osada wielokulturowa odkryta w 1958 r.

Jabłonka

– Murowany późnoklasycystyczny dwór (obecnie Centrum Konferencyjne Dwór Jabłonka) z końca XVIII w., wybudowany przez hrabiego Jaruntowskiego, kilkakrotnie przebudowywany i unowocześniany. Był własnością Słoneckich, Jaruntowskich i Kraińskich. Wewnątrz zachowały się dwa kominki z XIX w. w salonie i pomieszczeniu południowo-zachodnim. Dwór otacza park krajobrazowy. W latach 30. XX w. we dworze gościł na zaproszenie ówczesnego właściciela Antoniego Kraińskiego, znany pisarz i dziennikach Melchior Wańkowicz.

– Drewniany kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej wzniesiony w latach 1936–1939 według projektu ówczesnego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Lwowie Bogdana Tretera w tzw. stylu podhalańskim, określanym też w okresie międzywojennym jako styl narodowy. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1940 r. Wnętrze wykończone jest drewnianą boazerią z elementami sztuki snycerskiej. W ołtarzu głównym obraz Matki Bożej Częstochowskiej (1937 r.), po bokach natomiast rzeźby śś. Krzysztofa i Józefa. Wspomniany ołtarz główny wraz z dekoracją ścian zaprojektował Tadeusz Żurowski. Dwa boczne ołtarze Pana Jezusa i św. Stanisława Kostki z drewnianymi rzeźbami. Pod stropem belka tęczowa z grupą Pasji. Na uwagę zasługuje pięknie utrzymana drewniana posadzka.

– XIX-wieczne kapliczki i figury przydrożne, np.: kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej autorstwa przemyskiego mistrza kamieniarskiego Franciszka Majerskiego (przy kościele),ufundowana w 1880 r. czy kapliczka św. Jana Nepomucena.

Końskie

– Drewniany kościół (była cerkiew) pw. Przemienienia Pańskiego i Matki Boskiej Bolesnej wzniesiony w 1927 r. na planie krzyża greckiego z centralnie usytuowaną kopułą, w stylu narodowym ukraińskim typowym dla XX w. Wewnątrz znajduje się późnobarokowy ołtarz główny o bogatej dekoracji snycerskiej, datowany na 1736 r. (pochodzi z Ulucza). Boki ołtarza głównego z rzeźbami śś. Piotra i Pawła (z dawnego kościoła parafialnego w Dydni). Późnobarokowe ołtarze boczne (pochodzą z Krzywego): prawy z obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem, lewy z obrazem Serca Pana Jezusa, a ambona z Lutoryża.

– Murowana parawanowa dzwonnica datowana na 1900-1925 r. z trzema dzwonami: jeden z 1712 r. z inskrypcją napisaną cyrylicą.

– Neoklasycystyczny parterowy, dwutraktowy dwór z przełomu XVIII i XIX w.; założony na planie wydłużonego prostokąta. W XIX w. należał do Korczyńskich i Reitzensteinów. Do II wojny światowej dwór należał do rodziny Nowaków. W jego otoczeniu znajduje się XVIII-wieczny park z dwoma zarośniętymi stawami i murowaną, parterową, częściowo podpiwniczoną oficyną.

– Kaplica mszalna z 1938 r. pw. św. Andrzeja Boboli, wzniesiona z fundacji właścicieli majątku w Końskiem – Nowakową i jej zięcia.

– Cmentarz greckokatolicki, na którym zachowały się pomniki nagrobne (w obrębie kościoła).

– Przydrożne kapliczki, np. kapliczka z 1890-1910 r.

Krzemienna

– Drewniany kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski, wybudowany w 1867 r. jako cerkiew pw. Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni, w miejscu wcześniejszej XVII-wiecznej. Wewnątrz zachowały się: barokowy ołtarz główny (z pocz. XVIII w.) z wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem, w zwieńczeniu którego obraz św. Józefa z Dzieciątkiem; dwa rokokowe ołtarze boczne (II poł. XVIII w.). W jednym z nich obraz z Pokłonem Trzech Króli (datowany na II poł. XVII), a w drugim obraz Zwiastowanie św. Józefowi. Na ścianach dwa marmurowe epitafia inskrypcyjne: Ignacego Dydyńskiego (zm. w 1869 r.) i Jana Bobczyńskiego (zm. w 1872 r.).

– Dwór z pocz. XIX w. W jego otoczeniu usytuowany jest park, stawy i aleja wysadzana ozdobnymi drzewami.

– Przydrożne kapliczki, m.in.: przydrożna kamienna figura (XIX w.) z rzeźbą św. Wincentego a Paulo z herbem Gozdawa na kolumnie.

Krzywe

– Drewniany kościół pw. Matki Bożej Łaskawej (była cerkiew pw. Zaśnięcia NMP) wzniesiony w 1759 r., kilkukrotnie przebudowywany, m.in. w latach 50. XX w. przeprowadzono remont z przeznaczeniem na szkołę, który spowodował zmianę układu wnętrza. Ślady iluzjonistycznej polichromii z 1872 r. z motywami architektonicznymi na ścianach zakryte płytami. Poza ołtarzem głównym dekoracja wnętrza współczesna. Na uwagę zasługują stacje drogi krzyżowej wykonane przez mieszkańca Krzywego, znanego artystę rzeźbiarza Henryka Ciporę. Również spod jego dłuta wyszły snycerskie ozdoby w kościele.

– Murowana parterowa rządówka z 1868 r., niegdyś należąca do folwarku Dydyńskich i Pohoreckich.

– Cmentarz greckokatolicki z przełomu XVIII/XIX w (przy kościele).

– Przydrożne kapliczki z XIX i XX w.

Niebocko

– Z zespołu dworsko-parkowego pozostały jedynie resztki parku z zachowanym starodrzewem oraz widocznymi śladami alei i tarasów oraz zarośniętym stawem.

– Pamiątkowy pomnik-głaz ustawiony w dniu 11.06.1994 r. przez mieszkańców z okazji 550-lecia miejscowości Niebocko (przy OSP).

– Murowane przydrożne kapliczki z XIX w., np.: jedna z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego, druga z rzeźbą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej.

Niewistka

– Drewniany kościół pw. Matki Bożej Anielskiej z 1827 r., poświęcony w 1873 r. Fundatorem świątyni był Jan Bobczyński. W neobarokowym ołtarzu głównym rzeźba Ukrzyżowanego. Kościół pozbawiony jest części wyposażenia, brak obrazów drogi krzyżowej, oraz dwóch bocznych obrazów w ołtarzu głównym.

– XIX-wieczny zespół dworsko-parkowy, w skład którego wchodzi dawny dwór Zatorskich, spichlerz, magazyn, kuźnia oraz park podworski.

Obarzym

– Drewniany kościół pw. Zwiastowania NMP z 1828 r., zbudowany jako greckokatolicka cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego, z inicjatywy Tekli z Bogdańskich Pohoreckiej. Pomimo licznych remontów zachował pierwotną formę. We wnętrzu iluzjonistyczna polichromia z I poł. XIX w. o motywach architektonicznych ze scenami Ukrzyżowania i Zmartwychwstania, postaciami ewangelistów i Oka Opatrzności. W świątyni zachowały się drewniane epitafia inskrypcyjne: Tekli z Bogdańskich Pohoreckiej oraz Ludwika Wysockiego.

– Przy kościele metalowa dzwonnica, na której są dwa dzwony o imionach: „Jan Paweł” i „Ignacy”.

– Przydrożne kapliczki. np. kapliczka z 1910 r.

Temeszów

– Drewniany kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej (dawna kaplica dworska) wchodzi w skład dawnego kompleksu zabudowań dworskich rodu Dwernickich; wzniesiony w 1893 r. (inne źródła podają datę 1702 r.), na miejscu poprzedniego. W neogotyckim ołtarzu głównym kopia obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej. Z wyposażenia na uwagę zasługuje XIX-wieczny krzyż procesyjny czy neogotyckie rzeźbione drzwi z datą 1893 i literami HW na klamce.

– Fragment murowanego dworu wzniesionego w XIX w.

– Przydrożne kapliczki, np. św. Jana Nepomucena.

– Stanowisko archeologiczne określone jako osada obronna z epoki brązu. Jest ono określane jako grodzisko (odkryte w 1951 r.).

Ulucz

– Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Wniebowstąpienia Pańskiego. Wzniesiona została prawdopodobnie w latach 1510–17 (według legendy), jednak badania dendrochronologiczne przeniosły datę budowy na 1659. Użytkowana do 1947 r. Obecnie mieści się tutaj filia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Świątynia otoczona jest starodrzewem. We wnętrzu zachowała się XVII-wieczna figuralna polichromia datowana na lata 1682-1683, a przedstawiająca sceny z życia i męki Chrystusa. Na pendentywach widnieją postacie Ewangelistów: na zachodnim – św. Łukasza, na wschodnim – św. Mateusza. Niekompletny wielostrefowy ikonostas z cerkwi znajduje się w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Świątynię można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu.

– Wokół cerkwi na wzgórzu cmentarz greckokatolicki, a na nim nagrobki z I poł. XX w., usypano tu mogiłę ku czci strzelców siczowych, stoi kapliczka upamiętniająca zniesienie pańszczyzny w 1848 r. oraz krzyż i tablica pamiątkowa z 1990 r., poświęcona księdzu Michałowi Werbyckiemu – kompozytorowi hymnu narodowego Ukrainy.

– Przydrożne kapliczki, jedna u podnóża wzgórza „Dębnik” wewnątrz której stoi figura Matki Boskiej, a na ścianach rozmieszczone są obrazy świętych w tym Pana Jezusa i Matki Bożej; druga przy drodze Ulucz – Borownica, nieopodal leśniczówki, której wnękę zdobi obraz „Matki Bożej od wilków” autorstwa Waldemara Barana.

– Pozostałości wału ziemnego po cerkwi obronnej wzniesionej na przełomie XV i XVI w.

– Schron polowy do ognia bocznego z zespołu umocnień z tzw. Linii Mołotowa.

Witryłów

– Drewniany kościół NMP Nieustającej Pomocy (była cerkiew) pw. Michała Archanioła wzniesiony w 1812 r. Wnętrze w całości pokryte boazerią. Z oryginalnego wyposażenia zachował się krzyż procesyjny z pocz. XIX w, dwustronnie malowany.

– Resztki XIX-wiecznego zespołu dworskiego (piwnica, park).

– Murowane kapliczki z XIX w., w tym jedna kamienna z dwuwieżyczkową fasadą i rzeźbami ludowymi.

– Cmentarz greckokatolicki.

Wydrna

– Murowany dwór Sękowskich wzniesiony w 1845 r. z inicjatywy Edwarda Sękowskiego, parterowy z mieszkalnym poddaszem. Wewnątrz zachowały się: XVIII-wieczna komoda, dwa obrazy z pejzażami (w tym jeden z 1837 r. z sygn. Antoni Lange ze Lwowa) oraz portrety pochodzące ze zniszczonego dworu w Witryłowie: dwa XVIII-wieczne przedstawiające Fredrę i Fredrową oraz obraz ukazujący Teklę z Grodzickich Sękowską. Dwór należał do wybitnego chemika prof. Kazimierza Klinga. Gościli tu m.in. prezydent Ignacy Mościcki i pisarz Melchior Wańkowicz.

– Przydrożne kapliczki z XIX i XX w., np. św. Jana datowana na 1850-1875.

Ciekawe miejsca w mieście i gminie Dubiecko

Miasto i Gmina Dubiecko rozciąga się pośród malowniczych wzgórz Pogórza Dynowskiego i Przemyskiego. Zajmuje powierzchnię 154 km², a zamieszkuje ją ponad 9000 mieszkańców w 17 miejscowościach: Dubiecko, Przedmieście Dubieckie, Nienadowa, Hucisko Nienadowskie, Bachórzec, Drohobyczka, Kosztowa, Winne-Podbukowina, Słonne, Wybrzeże, Śliwnica, Sielnica, Łączki, Iskań, Tarnawka, Piątkowa, Załazek.

Dubiecko to jedna z najstarszych miejscowości regionu, o czym świadczy wczesnośredniowieczne grodzisko (IX-XI w.). Było siedzibą znanych rodów galicyjskich: Kmitów, Stadnickich, Krasickich i Konarskich. Tu urodził się książę poetów Ignacy Krasicki, tutaj też w 1551 r. przyszedł na świat postrach ziemi przemyskiej, osławiony zabijaka Stanisław Stadnicki, zwany Diabłem Łańcuckim. W sąsiedniej Nienadowej mieszkał i tworzył u swoich dziadków słynny polski komediopisarz Aleksander Fredro.

Gmina ma charakter typowo rolniczy, większa cześć mieszkańców zajmuje się rolnictwem lub zamieszkuje w gospodarstwach rolnych. W miejscowościach położonych przy rzece San – w Wybrzeżu, Słonnem oraz w Łączkach znajdują się ośrodki turystyczno-wypoczynkowe, miejsca do biwakowania i kąpieli. Powstają również gospodarstwa agroturystyczne dające rolnikom dodatkowe źródło dochodu.

Przez gminę przebiegają: Wschodni Szlak Rowerowy „Green Velo”, Szlak Nadsańskich Umocnień – Linia Mołotowa, Szlak Architektury Drewnianej: trasa VII rzeszowsko-jarosławska oraz trasa II sanocko-dynowska, Szlak Kulinarny Podkarpackie Smaki (trasa beskidzko-pogórzańska), Szlak Podkarpackiego Jadła i Wina (Restauracja Zamkowa w Dubiecku), Karpacki Szlak Ogrodów i Domów Historycznych (trasa wschodnia), Międzynarodowy Szlak Turystyczny Śladami Aleksandra Fredry, trasa rowerowa „Doliną Sanu”, Ekomuzeum “Kraina Błękitnego Sanu”, szlak wodny „Błękitny San”, lokalna trasa turystyczna „Trzy ścieżki tożsamości – środowisko, historia, kultura” oraz trakty piesze: Żółty Szlak Pruchnicki, Niebieski Szlak Karpacki, Zielony Szlak Przemysko-Bachórski.

Położona w obrębie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego oraz Przemysko-Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu gmina, stwarza doskonałe możliwości uprawiania różnorodnych form turystyki kwalifikowanej. Ponadto część terenów gminy objęta jest Europejską Siecią Ekologiczną „NATURA 2000”: Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Ostoja Przemyska – PLH180012 i Rzeka San – PLH180007 oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – Pogórze Przemyskie – PLB180001.

Jedną z największych atrakcji przyrodniczych Ziemi Dubieckiej jest rezerwat torfowiskowy „Broduszurki” o powierzchni 25,91 ha. Na szczególną uwagę zasługują zespoły boru bagiennego o dużej wilgotności, beztlenowości i kwaśnym odczynie oraz stanowiska torfowisk wysokich i przejściowych. Występują tu owadożerna rosiczka okrągłolistna oraz pływacz zwyczajny – drapieżne rośliny chronione.

Kolejną atrakcją jest powstały 2012 r. rezerwat przyrody nieożywionej „Kozigarb”. Jego powierzchnia wynosi 33,3 ha. Rezerwat ten obejmuje jeden z cenniejszych pod względem przyrodniczym fragmentów Pogórza. Głównym przedmiotem ochrony jest góra meandrowa z bogatą mikrorzeźbą terenu, na którą składa się fragment stromego stoku z dolinkami erozyjnymi niewielkich cieków wodnych i wychodniami fliszu karpackiego.

Ziemia Dubiecka zachwyca innych nie tylko przyrodą, ale również wyjątkową kulturą i tradycją. Staraniem istniejącego od 2003 r. Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Dubieckiej wyremontowano budynek cerkwi greckokatolickiej, który z poszanowaniem jego sakralnego charakteru funkcjonuje obecnie jako Kresowy Dom Sztuki. Służy jako miejsce spotkań, wydarzeń kulturalnych, wystaw oraz koncertów. Ogromną ciekawostką jest mieszczące się w domu Pana Roberta Szybiaka – Prywatne Muzeum Skamieniałości i Minerałów.

Wędrując po gminie spotkamy obiekty lub miejsca, które warto odwiedzić. Swój niepowtarzalny urok posiadają przepiękne kapliczki, stare domostwa oraz obiekty dziedzictwa kulturowego będące świadectwem historii tych ziem. Na szczególną uwagę zasługują:

Bachórzec

– Zespół dworsko-parkowy Krasickich, na który składają się: klasycystyczny murowany dwór z 1808 r., murowana oficyna z XVIII w., zabudowania gospodarcze, a wśród nich murowany czworak i stajnia z końca XIX w. Zespół otoczony jest rozległym parkiem z XVIII w. z dwoma alejami przy głównych wjazdach: dębowej od wsi oraz lipowo-kasztanowej od uroczyska Pasieki. Do zabudowań dworskich prowadzi kamienny most z I poł. XVIII w.

– Barokowy kościół modrzewiowy pw. św. Katarzyny wybudowany w latach 1760–63 z fundacji Antoniego z Siecina Krasickiego, staraniem plebana Jana Rymarskiego. Obecnie odrestaurowany z odmalowaną polichromią z czasów pierwszych fundatorów kościoła.

– Murowana parawanowa dzwonnica z 1905 r. z wnękami na cztery dzwony.

– Odrestaurowany XVII-wieczny krucyfiks znajdujący się w ołtarzu głównym Kościoła pw. św. Katarzyny i błogosławionego Józefa Sebastiana Pelczara bpa w Bachórcu.

– Murowana kaplica grobowa Krasickich z 1909 r.

– Przydrożne kapliczki – najstarsza z 1888 r,, cztery pozostałe z przełomu XIX i XX w.

– Drewniane domy – najstarsze pochodzą z przełomu XIX i XX w.

Drohobyczka

– Murowany kościół z XX w.,gdzie w ołtarzy głównym znajduje się wizerunek Matki Bożej Szkaplerznej i Różańcowej z 1753 r. pędzla Mikołaja Tereinskiego. Obraz ten pochodzi z dubieckiego kościoła. Na uwagę zasługują oryginalne malowidła ścienne – polichromie autorstwa Juliana Jończyka i Witolda Urbanowicza oraz drewniany krucyfiks wykonany przez miejscowego stolarza i rzeźbiarza ludowego Stanisława Grzegorzaka.

– Przydrożne murowane kapliczki – w tym przy drodze do Dubiecka z przełomu XVIII i XIX w., pozostałe z II poł. XIX w.

– Drewniane domy z zabudowaniami gospodarczymi z przełomu XIX i XX w.

Dubiecko

– Zespół zamkowo-parkowy, na który składają się: XVI-wieczny zamek, piwnice pozostałe z murowanego skrzydła południowego (XVI w.) oraz park krajobrazowy z przełomu XVIII i XIX w. Częściowo zachowały się XVI-wieczne fortyfikacje ziemne, a także kamienny most nad fosą (XIX w.), murowane ogrodzenie z bramą wjazdową (XVII i XIX w.), murowana kapliczka z figurą Matki Bożej oraz kamienny krzyż z przełomu XIX i XX w. Na gazonie od strony wjazdu do zamku znajduje się pomnik bpa Ignacego Krasickiego (popiersie z brązu na cokole) z XX w. Zamek został odrestaurowany i pełni funkcje hotelowe i restauracyjne .

– Zespół cmentarza komunalnego (najstarsza część pochodzi połowy XIX w.), a na nim: kaplica grobowa rodziny Mycielskich i Dembińskich (II poł. XIX w.), kaplica grobowa rodziny Konarskich i Krasickich (I poł. XIX w.), kaplica grobowa Krasickich i Weyssenwolfów (poł. XIX w.) a także liczne zabytkowe nagrobki.

– Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP z XX w. w którym na uwagę zasługują: gotycka kamienna chrzcielnica z koń. XV w., pochodząca prawdopodobnie z pierwszego dubieckiego kościoła, drewniany barkowy ołtarz z lat 1753-1755 ufundowany przez Annę ze Starzechowskich Krasicką (matkę Ignacego Krasickiego) i ks. Michała Witosławskiego, XVIII-wieczny obraz św. Jana Bożego pędzla Mikołaja Tereinskiego, polichromia (technika kazeinowa) z lat 1956-1960 autorstwa Stanisława Jakubczyka oraz ufundowany w 1588 r. przez Andrzeja Piotra Stadnickiego dzwon z wieży kościelnej.

– Murowana cerkiew greckokatolicka pw. Podwyższenia Krzyż Świętego z 1927 r., w której obecnie znajduje się Kresowy Dom Sztuki.

– Murowany budynek sądu grodzkiego z 1905 r., w którym obecnie mieści się Liceum Ogólnokształcące.

– Murowany budynek Towarzystwa Zaliczkowego z 1911 r. (obecnie poczta i Bank Spółdzielczy).

– Murowana plebania z XVIII w.

– Murowany młyn wodny z przełomu XVIII i XIX w.

– Zabytkowe murowane domy w centralnej części Dubiecka z pocz. XX w.

– Drewniana kapliczka przy ul. Śliwnickiej z pocz. XX w. oraz kapliczka św. Anny z figurą na betonowym cokole.

– Pomnik upamiętniający mieszkańców Żiemi Dubieckiej, który ponieśli śmierć z rąk Ukraińskiej Armii Powstańczej.

– Cmentarz żydowski – kirkut z poł. XVIII w. Podczas II Wojny Światowej na jego terenie Niemcy dokonywali licznych egzekucji ludności żydowskiej, zniszczony przez Hitlerowców. Do dziś przetrwały pojedyncze fragmenty macew.

– Prywatne Muzeum Skamieniałości i Minerałów p. Roberta Szybiaka z eksponatami sprzed tysięcy lat.

Hucisko Nienadowskie

– Drewniana zabudowa z przełomu XIX i XX w.

– Drewniane przydrożne krzyże dziękczynne z XX w. upamiętniające tragiczne wydarzenia min. z okresu II Wojny Światowej.

Iskań

– Dwie przydrożne murowane kapliczki z XIX w.

– Zabytkowa drewniana zabudowa: dom i kuźnia z pocz. XX w.

– Relikty dawnego cmentarza greckokatolickiego znajdującego się na wzniesieniu zwanym
„Na Wale”. W sąsiedztwie zachowały się również relikty murowanej cerkwi obecnie, to jedynie słabo czytelne zwaliska ziemne.

Kosztowa

– Murowana kapliczka z I poł. XIX w.

– Dwie drewniane kapliczki – słupowa (XIX w.) i skrzynkowa z przełomu XIX/XX w.

– Współcześnie wybudowana kapliczka na Łazach Kosztowskich związana z historią objawienia Matki Bożej.

– Drewniana zabudowa z przełomu XIX i XX w.

– Dwie tablice upamiętniające żołnierzy zamordowanych w tej okolicy w czasie II Wojny Światowej.

Łączki

– Przydrożna murowana kapliczka z pocz. XX w., z figurą Matki Bożej.

– Drewniana zabudowa mieszkalna i gospodarska z II poł. XX w.

– Punkt widokowy na San w okolicach Słonnego z obszernym tarasem widokowym i wiatą.

Nienadowa

– Zespół dworsko-parkowy na który składają się klasycystyczny, murowany dwór Dembińskich oraz oficyna – oba powstałe po 1809 r., prawdopodobnie projektu Chrystiana Aignera, kordegarda (powstała przed 1853 r.) a także kompleks murowanych budynków gospodarczych: dwie dozorcówki, wozownia, spichlerz, obora (przełom XIX i XX w.), gorzelnia (1908 r.), młyn parowy (1905 r.), jak również niezachowane obecnie: tartak turbinowy, elektrownia, mleczarnia. Całość zabudowań otacza założenie ogrodowo-parkowe o charakterze krajobrazowym, z zachowaną aleją dębową prowadząca do dworu, licznymi zakolami potoku z betonowym jazem, stawami oraz licznym starodrzewiem. Na uwagę zasługuje również okazała altana lipowa z betonowym stołem pośrodku.

– Murowana kapliczka z XIX w., dwie murowane kapliczki z przełomu XIX i XX w. oraz drewniana kapliczka z pocz. XX w.

– Drewniana kapliczka św. Jana Nepomucena z XIX w., w której obecnie znajduje się figura Matki Bożej.

– Murowany budynek karczmy z 1901 r., który od 1906 r. służył zakonnicom jako ochronka i półpubliczna kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. W latach 1957-2009 pełnił funkcję sakralną jako kościół dla mieszkańców Nienadowej Górnej i Huciska Nienadowskiego. Przed budynkiem stoi okazała figura Matki Bożej na betonowym cokole.

– Liczna zabytkowa, drewniana zabudowa wraz z budynkami gospodarczymi: obora, kuźnia z przełomu XIX i XX w.

– Kamienny krzyż – pomnik „Drzewo Wolności” z 1924 r. upamiętniający odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r.

Piątkowa

– Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra z 1732 r. Analiza cech architektonicznych sugeruje jednak, że jest to data remontu lub przebudowy cerkwi, a sama konstrukcja jest wcześniejsza. Świątynia w Piątkowej jest konstrukcji zrębowej, trójdzielna na kamiennym podmurowaniu, nakryta trzema ośmiobocznymi kopułami. Od 1947 r. obiekt nie jest użytkowany. W otoczeniu cerkwi znajdują się pozostałości cmentarza przycerkiewnego z końca XIX w., z 10 nagrobkami i śladami mogił oraz pozostałości ogrodzenia z bramą.

– Murowany kościół filialny pw. NMP Królowej Polski, wybudowany w latach 30. XX w., bryłą przypominający bardziej cerkiew, niż świątynię katolicką.

– Dwie kapliczki z XIX w.- pierwsza drewniana, a druga murowana.

Przedmieście Dubieckie

– Dwie murowane kapliczki: jedna z 1935 r., a druga z XIX w. poświęcone NMP.

– Murowana kapliczka pw. św. Jana w przysiółku „Czerownka” z XIX w.

– Murowana wiejska domowa kapliczka z figurką św. Antoniego poświęcona Sercu Pana Jezusa.

– Drewniane domy z przełomu XIX i XX w.

Sielnica

– Grodzisko z okresu wczesnego średniowiecza z resztkami wałów.

– Schrony z zespołu ziemnych umocnień Linii Mołotowa.

– Budynek szkoły z I poł. XX w., obecnie nieczynnej.

– Przydrożne zabytkowe, murowane kapliczki z XIX w.

– Zabytkowa, drewniana zabudowa mieszkalna i gospodarska z przełomu XIX i XX w.

– W części lewobrzeżnej miejscowości znajduje się rezerwat przyrody „Kozigarb”, który został utworzony w celu ochrony góry meandrowej z bogatą mikrorzeźbą terenu.

Słonne

– Drewniana kaplica z przełomu XIX i XX w.

– Murowane kapliczki z XIX i pocz. XX w.

– Kaplica mszalna z 1968 r.

– drewniane domy – najstarsze pochodzą z przełomu XIX i XX w.

– Miejscowość głównie turystyczna, posiadająca dobrze rozwiniętą bazę turystyczną i walory zdrowotne – słone źródła oraz mikroklimat o większej zawartości jodu w powietrzu. Atrakcją jest wisząca kładka na rzece San.

Śliwnica

– Murowana kapliczka z 1884 r. poświęcona Madonnie z Dzieciątkiem oraz trzy murowane kapliczki pochodzące z przełomu XIX i XX w.

– Izba Regionalna utworzona z inicjatywy Pani Danuty Śliwińskiej w budynku tzw. „starej szkoły”, w której znajdują się bogate zbiory przedmiotów codziennego użytku, m. in. ręcznie wykonane kołyski, meble, kufry, a także pracownia szewska z lat 20. XX w. Atrakcją tego miejsca jest możliwość tkania za pomocą oryginalnych krosien.

– Usytuowana wzdłuż drogi drewniana zabudowa mieszkalna i gospodarska z II poł. XIX w.

Tarnawka

– Murowany kościół parafialny pw. św. Jana Kantego z 1903 r.

– Przy kościele znajduje się dzwonnica z trzema dzwonami: z 1580 r, 1637 r. oraz nowym z 2015 r., umieszczonym za najmniejszy (z 1820 r.).

Winne-Podbukowina

– Park dworski z XVIII/XIX w. o powierzchni 1 ha.

– Przydrożna murowana kapliczka z przełomu XIX i XX w.

– Rezerwat torfowiskowy typu przejściowego i wysokiego o nazwie „Broduszurki”. Zawiera elementy bagienne, leśne, łąkowe i pastwiskowe. Rezerwat umiejscowiony jest na terenie wsi Winne-Podbukowina i Bachórzec a po jego terenie prowadzi ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna o nazwie „Winne-Podbukowina”. Niezwykle interesującymi roślinami występującymi w rezerwacie są rosiczka okrągłolistna i pływacz zwyczajny (rośliny mięsożerne).

Wybrzeże

– Zespół dworsko-parkowy z przełomu XIX i XX w. należący do hrabiów Weissendorfów. W jego skład wchodzi murowany dwór, oficyna dworska (1906 r.) oraz murowane zabudowania gospodarcze – dwie obory i spichlerz z II poł. XIX w. Dwór otoczony XIX-wiecznym parkiem krajobrazowym w stylu angielskim. Po remoncie został pozbawiony wielu cech stylowych. Obecnie znajduje się tutaj Ośrodek Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Archidiecezji Przemyskiej „Nadzieja”.

– średniowieczne grodzisko datowane na IX-XI w. utytułowane na prawym brzegu Sanu zwane „Starym Dubieckiem”. Podczas badań wykopaliskowych odkryto ślady osadnictwa, głównie ceramiki z VIII w., relikty niewielkich ziemianek o wymiarach około 4 x 4 metry. Wiadomo jednak, iż miejsce to było użytkowane także w innych okresach historycznych, zarówno starszych, jak i młodszych.

– Murowana kapliczka z figurą NMP z lat 20. ubiegłego stulecia, w której okalające ją okna pochodzą z nieistniejącej cerkwi (cerkiew rozebrano w 1964 r.).

– Relikty dawnego cmentarza greckokatolickiego wraz z ruinami murowanej kaplicy grobowej z przełomu XIX i XX w.

Załazek

– Kapliczka z II poł. XX w.

– Karczma żydowska (zniszczona) z I poł. XX w.

Ciekawe miejsca w gminie Krzywcza

Gmina Krzywcza położona jest w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i zachodnio-północnej części powiatu przemyskiego. Zajmuje obszar 94,97 km², z czego niemal połowa to lasy. Położona jest na terenie Pogórza Karpackiego (w zewnętrznym łuku Karpat) w większości, w obrębie mezoregionu Pogórza Dynowskiego i Pogórza Przemyskiego, które to rozdziela rzeka San. Swym zasięgiem obejmuje 10 miejscowości. Lewobrzeżne miejscowości gminy, a więc sama Krzywcza, Babice, Ruszelczyce, Wola Krzywiecka, Średnia, Reczpol, Skopów oraz część Bachowa (Krążki), znajdują się na terenie Pogórza Dynowskiego. Natomiast Bachów, Chyrzyna i Kupna położone są już na obszarze zaliczanym do Pogórza Przemyskiego.

Gmina ma charakter typowo rolniczy, na jej terenie nie ma zakładów przemysłowych. Występujące korzystne warunki glebowe i klimatyczne do produkcji rolnej sprzyjają uprawie zbóż, ziemniaków i roślin pastewnych, dlatego dominującym zajęciem ludności jest rolnictwo.

Gmina Krzywcza posiada korzystne warunki sprzyjające rozwojowi turystyki. Duża ilość lasów bogatych w grzyby i jagody leśne, czysta rzeka San wraz z dopływami, ciekawe obiekty zabytkowe, czyste nieskażone przemysłem powietrze, a przy tym gościnność mieszkańców to wymarzone warunki dla turystów.

Przez gminę przebiega Wschodni Szlak Rowerowy „Green Velo”, Szlak Nadsańskich Umocnień – Linia Mołotowa, Zielony Szlak (Przemysko-Bachórski) – pieszy PTTK, Szlak wodny „Błękitny San”, trasa rowerowa „Doliną Sanu” czy Ekomuzeum „Kraina Błękitnego Sanu”. Z lokalnych tras godne uwagi są: „Ścieżka historyczna Babic” i „Poznajemy bliżej Reczpol”.

Gmina charakteryzuje się dużą atrakcyjnością przyrodniczo-krajoznawczą. Południowa część gminy stanowi fragment Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego wraz z przylegającą otuliną Przemysko-Dynowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Więcej na: http://www.zpkprzemysl.pl/index.php?fsid=13.

Część terenów gminy objęta jest Europejską Siecią Ekologiczną „NATURA 2000”, której celem jest zachowanie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy oraz ochrona różnorodności biologicznej. (Formy ochrony w ramach Sieci: Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Ostoja Przemyska – PLH180012; Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – Pogórze Przemyskie – PLB180001; Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Rzeka San – PLH180007). Więcej info na stronie: http://rzeszow.rdos.gov.pl/o-sieci.

Spośród zachowanych form ochrony przyrody na uwagę zasługuje rezerwat florystyczny – „Brzoza Czarna” w Reczpolu o powierzchni 2,6 ha, którego osobliwością jest występująca niezwykle rzadko brzoza czarna, stanowisko dokumentacyjne „Skałka z rybami” w miejscowości Skopów czy użytek ekologiczny „Pod Uryńskiem” w Kupnej oraz pomnikowe drzewa w parkach podworskich.

Na terenie całej gminy kultywowane są też tradycje i zwyczaje związane z kalendarzem liturgicznym rzymskokatolickim dotyczącym uroczystych obchodów świąt kościelnych, odpustów czy majówek śpiewanych pod przydrożnymi kapliczkami.

Gmina poszczycić się może również bogatą historią sięgającą młodszej epoki kamienia (neolitu) oraz licznie zachowanymi obiektami zabytkowymi.

Babice

– Zabytkowy zespół kościelny, na który składają się: kościół parafialny pw. Świętej Trójcy pochodzący z lat 1792–1794, wybudowany w stylu późnobarokowym. Fundatorami kościoła byli Katarzyna i Jerzy hr. Pinińscy. W kościele znajduje się XVIII-wieczna kazalnica w kształcie Łodzi Piotrowej, kilka barokowych ołtarzy i chrzcielnica z czarnego marmuru z tego samego wieku. Ogrodzenie, dwie murowane dzwonnice na planie kwadratu (ulokowane w narożnikach murowanego ogrodzenia). W prawej dzwonnicy umieszczone są trzy dzwony: dzwon z 1645 r. (pochodzący z gdańskiej ludwisarni); drugi dzwon nosi nazwę Trójcy Przenajświętszej, a trzeci najmniejszy – Jan Paweł II. Późnoklasycystyczna, murowana plebania prawdopodobnie z 1794 r., odbudowana w 1800 r. po pożarze.

– Drewniana, filialna cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Bogarodzicy, z 1839 r., przebudowana w 1888 r.. Stoi na miejscu pierwotnego kościoła parafialnego.

– Drewniana, szkieletowa dzwonnica z 1840 r.

– Drewniana plebania, przebudowana w 1950 r. i zaadaptowana na dom mieszkalny.

– Zachował się także kompleks budynków dworskich z parkiem krajobrazowym. Są to: XIX-wieczny dwór (drewniano-murowany), murowany spichlerz, kuźnia z XIX w.

– Przy rynku zachowały się zabytkowe, drewniane domy z połowy XIX w.

– Przydrożne kapliczki: XIX-wieczna kapliczka z figurą św. Krzysztofa oraz figura Matki Boskiej z okresu międzywojennego (przy głównej drodze nr 448).

– Zabytkowe nagrobki na cmentarzu przycerkiewnym.

Bachów

– Wzgórze cerkiewne (które jest też grodziskiem), na którym usytuowany jest cmentarz greckokatolicki z pocz. XX w.

– Przydrożne murowane kapliczki z XX w.

– Umocnienia radzieckie z lat 1939-1941; więcej na: http://pogorzedynowskie.pl/zwiazek_gmin_turystycznych_pogorza_dynowskiego_dynow/szlak-nadsanskich-umocnien-linia-molotowa.html.

– Cokół upamiętniający wywózkę mieszkańców Bachowa na Sybir (obok budynku Szkoły Podstawowej).

Chyrzyna

– Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Szymona Słupnika z 1857 r. We wnętrzu: polichromia o motywach figuralnych i architektonicznych, wykonana w 1911 r. przez Andrzeja Demkowycza. Zachowane malowidła przedstawiają: wizerunek Boga Ojca, scenę Zmartwychwstania, postacie czterech Ewangelistów, Chrzest w Jordanie i Pokłon Trzech Króli.

– Obok cerkwi murowana dwuarkadowa dzwonnica.

– Przydrożna ludowa kapliczka z figurą Matki Bożej.

– Cmentarz założony w II poł. XIX w.

Krzywcza

– Barokowy kościół pw. Narodzenia NMP – wybudowany w latach 1625–1630 z fundacji Marcina Krasickiego – wojewody podolskiego. W ołtarzu głównym (II poł. XVIII w.) znajduje się barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Śniatyńskiej), łaskami słynący.

– Murowana, późnobarokowa dzwonnica z końca XVIII w., w której umieszczone są trzy dzwony noszące imiona: „Włodzimierz” (pochodzący z cerkwi w Skopowie), „Maria” i „Józef”. Więcej ciekawych informacji na stronie: https://mnzp.pl/dzwony/.

– Mur oporowo-ogrodzeniowy z 2 poł. XVIII w.

– Klasycystyczna plebania z początku XIX w.

– Murowana cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia NMP (niektóre źródła podają inne wezwanie: cerkiew greckokatolicka pw. Narodzenia Przeczystej Marii Bogarodzicy), wybudowana w latach 1906–1911, w stylu eklektycznym, z bogato zdobioną elewacją frontową. Jest to budowla trójdzielna na planie podłużnym, z nawą zwieńczoną wydatną kopułą.

– Dwór z przełomu XIX i XX w. (wybudowany z inicjatywy Bolesława Jocza) wraz z parkiem o swobodnym układzie. Obecnie w dworze mieści się ośrodek zdrowia.

Na terenie dworskim istniało wiele zabudowań. Do naszych czasów zachowała się stajnia wraz z wozownią (ponad 100-metrowy budynek); spichlerz oraz oranżeria (wybudowana prawdopodobnie końcem XVIII w., a pod koniec XIX w. przerobiona na oficynę mieszkalną).

– Przydrożne kapliczki – m.in. kapliczka z oryginalnym obrazem Serca Pana Jezusa (1936 r., koło cmentarza); kapliczka Matki Boskiej (z. około 1880 r.); kapliczka na Babiej Rzece (z około 1860 r.).

– Zabytkowe domy (np. dom Rabina z pocz. XX w. – obecnie apteka; kamienica Schächtera z lat 1929-1938 – obecnie GOPS; dom ludowy z 1925 r. – obecnie siedziba świetlicy wiejskiej oraz Centrum Promocji Doliny Sanu Mass Media San Sp. z o.o. w Krzywczy).

– Pomnik Obrońców Ziemi Krzywieckiej.

– Resztki obwałowań ziemnych nazywane przez mieszkańców „Basztą”.

– Zabytkowe nagrobki na cmentarzu komunalnym.

– Kirkut z pierwszej poł. XIX w., na którym ocalało kilka macew.

– Grodzisko w południowej części miejscowości nad Sanem.

Kupna

– W miejscowości znajdowały się ruiny XVIII-wiecznej cerkwi greckokatolickiej pod wezwaniem Opieki Matki Bożej, które zostały przeniesione do Godkowa (woj. warmińsko-mazurskie) i tam wkomponowane jako relikwie w nową świątynię.

– Cmentarz greckokatolicki z pocz. XIX w., na którym znajduje się pomnik z krzyżem upamiętniający osoby trzech wyznań pochowane na tym cmentarzu. Został on ufundowany i wzniesiony przez potomków w lipcu 2019 r.

Reczpol

– Późnobarokowa, drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Opieki Matki Bożej, wybudowana w 1879 r. Do 2006 r. świątynia służyła jako kościół rzymskokatolicki.

– Dwie kapliczki – jedna z XIX wieku, druga kapliczka Serca Jezusowego z pocz. XX w.

– Drewniane domy – najstarsze pochodzą z końca XIX wieku.

Ruszelczyce

– Budynek niemieckiej strażnicy granicznej z czasów II Wojny Światowej (obecnie ośrodek ZHP w Ruszelczycach).

– Przydrożne kapliczki z XIX w. – jedna to figura św. Jana Nepomucena.

– Cmentarz cerkiewny z pocz. XX w.

Skopów

– Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej – z 1900 r., murowany, trójdzielny, na planie krzyża, z wydatną kopułą na środku. To dawna cerkiew greckokatolicka pw. Przemienienia Pańskiego. Część XIX-wiecznego ikonostasu znajduje się w Muzeum-Zamek w Łańcucie.

– Obok kościoła znajduje się murowana, parawanowa, trójarkadowa dzwonnica z tego samego roku.

– Cmentarz przycerkiewny z przełomu XIX i XX w.

– Kapliczka ufundowana na pamiątkę pielgrzymki Ojca Świętego po Ojczyźnie w 1983 r.

– Drewniane domy – najstarszy z końca XIX w.

Średnia

– trzy kurhany – starożytne mogiły kultury ceramiki sznurowej, położone ok. 600 metrów na zachód od północnego skraju wsi, datowane na około 2800–2600 lat przed Chrystusem. To najstarsze, odkryte kurhany z epoki ceramiki sznurowej w Europie.

– cztery kapliczki z XX w.

– Cmentarz greckokatolicki z pocz. XX w.

Wola Krzywiecka

– Przydrożne kapliczki z pocz. XX w.

– Cmentarz greckokatolicki z pocz. XX w.

Ciekawe miejsca w gminie Jawornik Polski

Gmina Jawornik Polski leży w środkowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Administracyjnie należy do powiatu przeworskiego i jako najmniejsza powierzchniowo gmina w powiecie zajmuje jego południowo-zachodnią cześć. Położona na stokach wzgórz i wąskich dolin obejmuje obszar około 63 km² . Podzielona jest na osiem sołectw: Jawornik Polski, Jawornik Przedmieście, Hadle Szklarskie, Hadle Kańczuckie, Widaczów, Hucisko Jawornickie, Zagórze oraz Manasterz. Sąsiaduje z gminami Hyżne i Dynów (powiat rzeszowski), Dubiecko (powiat przemyski), Markowa (powiat łańcucki) i Kańczuga (powiat przeworski).

Jawornik Polski, który jest siedzibą władz gminy, był w XVI w. miasteczkiem położonym na węgierskim szlaku handlowym. Produkowano tu niegdyś kolczugi i koszulki druciarskie dla rycerstwa polskiego. Ta produkcja i położenie na szlaku spowodowały, że tradycje handlowe kultywowane są do dziś. W każdy poniedziałek tygodnia odbywają się w Jaworniku targi.

Gmina usytuowana jest w obrębie mezoregionu Pogórza Dynowskiego. Tereny te rozciągają się między Wisłokiem (granica zachodnia) i Sanem (granica wschodnia). Od strony południowej Pogórze łączy się z zapadliskiem kotlin podkarpackich ciągnących się pomiędzy Pogórzem a Beskidami, zwanych Dołami Jasielsko-Sanockimi. Od strony północnej Pogórze Dynowskie przechodzi w mało zalesiony teren wzniesień o wysokości od 300-400 m n.p.m. w tzw. Podgórze Rzeszowskie. To tutaj można spotkać najwartościowszą w Polsce florę i faunę. Ten unikalny i naturalny krajobraz pogórza – niewysokie, piękne góry z rusztową rzeźbą grzbietów oraz kratową siecią dolin rzecznych jest niewątpliwym walorem gminy. Wysmakowane skarby przyrody pozwalają na uprawianie rekreacji i turystyki. Przez gminę przebiega niebieski szlak pieszy PTTK Dynów – Rzeszów o długości 40 km. Po pagórkowatym terenie z licznymi drogami z pewnością przejadą amatorzy wycieczek rowerowych. Gmina posiada dogodne połączenia drogowe z Rzeszowem (35 km), Dynowem (12 km), Przeworskiem (29 km), Jarosławiem (42 km), Brzozowem (44 km) i Sanokiem (68 km).

Jedną z czołowych atrakcji turystycznych jest podróż Przeworską Kolejką Wąskotorową „Pogórzanin”, której trasa prowadzi przez gminę. Linia biegnie doliną rzeki Mleczki i Sanu. Liczne stalowe mosty na trasie, oryginalny kamienny, ostre łuki, czy strome podjazdy to efekt zróżnicowanej rzeźby terenu. „Pogórzanin” przejeżdża ponadto przez lasy, wśród pól uprawnych, a niekiedy tory są tak blisko ułożone domów mieszkalnych, iż ma się wrażenie, że wjechaliśmy do czyjegoś ogródka. Podróż zaczyna się w Przeworsku i prowadzi torem o długości 46 km przez miejscowości: Urzejowice, Krzeczowice, Kańczuga, Łopuszka Wielka, Manasterz, Zagórze, Hadle Szklarskie, Jawornik Polski, Szklary, Bachórz na stację końcową w Dynowie. Niezwykłym urozmaiceniem podróży jest jedyny w Polsce i najdłuższy w Europie tunel na liniach wąskotorowych o długości 602 m, biegnący pod górą Szklarką.

Gmina ma charakter typowo rolniczy, na jej terenie brak jest większych zakładów przemysłowych. Jest atrakcyjnie położona i posiada warunki sprzyjające rozwojowi turystyki. To właśnie na nią stawiają obecne władze modernizując zespół pałacowo-parkowy w Hadlach Szklarskich. Usytuowany z dala od miast i ciągów komunikacyjnych z czystym powietrzem, ciszą i piękną przyrodą sprawia, że jest wspaniałym miejscem wypoczynku i rekreacji. W starej, zabytkowej części do dyspozycji turystów i gości jest okazała baza noclegowa i gastronomiczna. Natomiast w nowo powstałym kompleksie sportowo-rekreacyjnym jest: basen z wodnym placem zabaw, sauny, lodowisko, kręgielnia, ścianka do wspinaczki, boiska, kort, altany z grillem, plac zabaw dla dzieci. Jest to doskonałe miejsce wypadowe dla przejażdżek pieszych, rowerowych lub samochodowych latem, zimą zaś na narty lub kulig.

Dodatkową ciekawostką jest informacja, że na 49°55´N i 22°21´E znajduje się geometryczny środek województwa podkarpackiego. Jest to teren w południowej części miejscowości Zagórze, przy granicy z Huciskiem Jawornickim.

Zwiedzając gminę Jawornik Polski czeka na nas wiele interesujących zabytków i historycznych miejsc. Oprócz architektury sakralnej, zobaczyć można imponujący zespół dworsko-parkowy oraz liczne przydrożne kapliczki, figurki i krzyże. Do najciekawszych należą:

Hadle Kańczuckie

– Zabytkowa kapliczka z XIX w. Matki Bożej od Gradobicia zlokalizowana na terenie leśnym zwanym „na kościołach”.

– Murowana zabytkowa kapliczka z przełomu XVIII i XIX w.

– Karczma z 1895 r., przeniesiona do skansenu przy Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.

– Pomnik poświęcony pamięci żołnierza Batalionów Chłopskich – Jana Łuczyka, który oddał życie w obronie Ojczyzny.

– Liczne kapliczki na granicy Hadli Kańczuckich i Szklarskich z XIX w.

Hadle Szklarskie

– Zespół pałacowo-parkowy z przełomu XIX i XX w. w skład, którego wchodzą: parterowy, murowany dwór z tarasem wybudowany przez Piotra i Wandę Łastowieckich herbu Laryssa w otoczeniu parku krajobrazowego wraz z pomnikowymi dębami, dwór modrzewiowy określany jako stary dwór, budynek oranżerii, budynek gospodarczy z którego zachował się budynek kuźni oraz stajnia. Oprócz nich znajdują się tutaj współczesne budynki rekreacyjno-sportowe – kompleks basenów z placem zabaw. W otoczeniu dworu znajduje się park w typie krajobrazowym do którego prowadzą dwie bramy. Główny wjazd prowadzi od strony wsi przez ozdobną bramę wiodącą przez mostek nad potokiem, a drugi usytuowany jest po przeciwnej stronie i doprowadza do części gospodarczej. Obecnie zespół pełni funkcje hotelowo-restauracyjne, wypoczynkowe i sportowo-rekreacyjne.

– Kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny, (dawna cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego), ufundowany przez rodzinę Stadnickich w 1792 r., murowany, orientowany na planie prostokąta z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. We wnętrzu ołtarz główny z elementami snycerskimi, prawdopodobnie z ikonostasu, oraz dwa ołtarze boczne. Z cerkiewnego wyposażenia zachowała się ikona „Chrystus Nauczający” z końca XVII w., mosiężne żyrandole, kropielnica z mosiężnym krzyżem i feretron. W świątyni znajdują się relikwie świętych i błogosławionych: Jana Pawła II, s. Faustyny Kowalskiej i ks. Jerzego Popiełuszki.

– Budynek stacyjny kolejki wąskotorowej z 1904 r., w formie małego, parterowego, drewnianego obiektu, mieszczący pomieszczenie do obsługi pasażerów i mieszkanie. Przy budynku dworca znajduje się również budynek magazynku kolejowego (szopa), system torowisk, urządzeń nastawczych i sygnalizacyjnych.

– Przydrożna, barokowa kapliczka z cegły z I poł. XIX w.

– Murowana kaplica pw. św. Jana z II poł. XIX w.

– Kapliczka pw. Serca Pana Jezusa z XIX w.

– zabytkowa kapliczka ku czci św. Floriana z przełomu XVII i XIX w.

Hucisko Jawornickie

– Kaplica z 1920 r. ufundowana przez Janinę i Stanisława Niemczyckich, właścicieli Huciska ku czci Matki Bożej. Obecnie wyremontowana gromadzi wiernych z całej miejscowości podczas majówek.

– Drewniany kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych wybudowanych w latach 1956-1958 według projektu Michała Mersona z Rzeszowa, w stylu zbliżonym do zakopiańskiego.

– Kopiec Grunwaldzki usypany przez mieszkańców w 1910 r. z inicjatywy Stanisława Niemczyckiego w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Obecnie odnowiony wraz z pamiątkową tablicą.

– Stara szkoła z 1911 r., którą wyremontowano by służyła jako Dzienny Dom Pobytu dla Osób Starszych.

– Punkt widokowy zwany Patryją na wysokości ponad 400 m n.p.m., gdzie przy dobrych warunkach pogodowych można wypatrzyć szczyty Tatr.

– W miejscowości znajdował się modrzewiowy dwór Niemczyckich, właścicieli dóbr ziemskich Huciska do II Wojny Światowej. Po wojnie budynki zostały rozebrane, a majątek ziemski rozparcelowano.

– Na miejscowym cmentarzu pochowany jest Witold Niemczycki z żoną Janiną – syn ostatnich właścicieli Huciska Jawornickiego.

– Liczne, przydrożne kapliczki z XIX w.

Jawornik Polski, Jawornik Przedmieście

– Zespół kościoła parafialnego w skład którego wchodzą: – kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja Apostoła z lat 1838-39, ufundowany przez właściciela Jawornika Walentego Gurskiego, a konsekrowany przez biskupa przemyskiego Karola Józefa Fischera w 1907 r. Powstał w miejscu pierwszej, drewnianej świątyni. Murowany, zbudowany na palnie krzyża łacińskiego posiada wyposażenie z XIX i XX w. Ołtarz główny i dwa boczne o cechach późnobarokowych. W wystroju malarskim dominują motywy roślinne. W prezbiterium, nad wejściem do zakrystii półkoliście zamknięta wnęka z tablicą epitafijną Walentego Gurskiego. W kruchcie przykościelnej żeliwna kropielnica. W świątyni znajdują się relikwie św. Jana Pawła II, św. Jana Kantego, św. Faustyny Kowalskiej i błogosławionego ks. Jerzego Popiełuszki. Przy kościele, wzdłuż południowej granicy ogrodzenia zachowały się historyczne nasadzenia drzew: 1 kasztanowiec, 2 lipy i 3 dęby; – murowana plebania położona za drogą obok kościoła, która powstała w latach 1912-1916 według projektu Kędzierskiego z Dynowa. To budynek parterowy na planie prostokąta, z prostokątnym ryzalitem środkowym – gankiem, zwieńczonym trójkątnym szczytem z profilowaną opaską i centralnie umieszczonym małym okulusem. Zastąpił on stary, drewniany zespół plebański.

– Kaplica grobowa rodziny Gurskich pw. Najświętszej Marii Panny usytuowana na cmentarzu parafialnym obok kościoła. Zbudowana z kamienia i cegły na planie prostokąta, powstała 1850 r. Spoczywają w niej prochy rodziny Gurskich. Na zachodniej ścianie pod oknem, znajduje się kamienna tablica upamiętniająca Polaków zamordowanych przez Niemców w czasie II Wojny Światowej. Na cmentarzu przykościelnym znajdują się zabytkowe mogiły z XIX w. (najstarszy nagrobek pochodzi z 1844 r.).

– Budynek dawnej rządcówki z przełomu XIX i XX w., wybudowany prawdopodobnie przez ks. prof. Józefa Roszkowskiego. Zaadoptowany w latach 70. na potrzeby palcówki zdrowia, obecnie po gruntownym remoncie pełni funkcję żłobka.

– Zespół dworca kolei wąskotorowej z lat 1887–1904, na który składają się: budynek dworca (w którym mieściła się poczekalnia z kasą biletową), budynek gospodarczy, magazyn spedycyjny (rozebrany około 1990 r.), budynek suszarni piasku powstały na fundamentach rozebranej wieży ciśnień (suchy piasek był potrzebny do posypywania torów, chroniąc lokomotywę przed poślizgiem gdy pokonywała wzniesienia o pochyleniu przekraczającym 20 promili), system torowisk (trzy tory: jeden główny i dwa boczne), system urządzeń nastawczych i sygnalizacyjnych (rozjazdy ze zwrotnicami na początku i na końcu toru oraz lampy sygnalizacyjne początku i końca pociągu). Pozostałe urządzenia znajdujące się na stacji to: studnia z pompą Worthingtona do wodowania parowozów, żuraw wodny, semafor wjazdowy, naprężacze pędni drutowej, zwrotnice, wykolejnice, wskaźnik czoła pociągu.

– Cmentarz żydowski z pocz. XX w., usytuowany na naprzeciw budynków stacji kolejki wąskotorowej. Zniszczony podczas II Wojny Światowej. Przetrwało na nim kilka porozbijanych nagrobków wolnostojących i mogił oraz dwa fragmenty betonowego muru ogrodzeniowego.

– Cmentarz epidemiczny z pocz. XX w. położony na wschód od centrum Jawornika Polskiego w kierunku przysiółka Pasterniki. Zachowały się na nim pojedyncze kamienne nagrobki i żelazne krzyże.

– Liczne przydrożne kapliczki i krzyże, m. in: w przysiółku Laskówka (koniec XIX w.), murowana ku czci Najświętszej Marii Panny na wzgórzu za kościołem, krzyż na Młyńskiej Górze upamiętniający Jubileusz Odkupienia z 1933 r.

– Budynek starej szkoły z 1910 r., w której obecnie mieści się Gminna Biblioteka Publiczna i Gminny Ośrodek Kultury.

Manasterz

– Zespół kościoła parafialnego, w skład którego wchodzą: – kościół parafialny pw. św. Katarzyny o architekturze nawiązującej do baroku z lat 1881-82, wybudowany wg. projektu Stanisława Rutkowskiego z Jarosławia. Zbudowany na planie krzyża rzymskiego o jednej nawie i dwóch bocznych kaplicach. Na wystrój w dużej mierze składa się wyposażenie starego kościoła i są to: ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne z poł. XVIII i II poł. XIX w., krzyż gotycki z 1522 r., ambona z II poł. XIX w., figura Chrystusa z XVII w., komoda z nadstawką z XVII w., kamienna chrzcielnica z XVIII w. oraz organy 9-głoskowe z 1894 r. Współczesna polichromia na ścianach kościoła powstała w 1960 r., a we wnętrzu szczególnie wyróżniają się witraże z lat 1910 i 1937-38; – parawanowa dzwonnica wybudowana w ciągu ogrodzenia w 1920 r. o bogatym wystroju architektonicznym. Dwukondygnacyjna, trzyosiowa, pokryta dwuspadowym dachem zwieńczonym krzyżem z trzema dzwonami z okresu międzywojennego; – ogrodzenie (1920 r.) zbudowane z kamienia na planie zbliżonym do nieregularnego wieloboku, w ciągu którego znajdują się wejście główne, brama boczna, dzwonnica oraz bramka. Wejście główne ma formę dwuskrzydłowej bramy umieszczonej na parze słupów z rzeźbami świętych Piotra i Pawła.

– Stary cmentarz rzymskokatolicki, a na nim zabytkowe nagrobki, najstarszy z 1887 r.

– Stacja kolejki wąskotorowej z 1887 r., którą stanowi parterowy, murowany budynek stacyjny z drewnianymi podcieniami od strony torów oraz drewniany magazyn.

– Stary, drewniany młyn prawdopodobnie z pocz. XIX w., w użytkowaniu do końca lat 90. W środku znajdują się liczne urządzenia. Obecnie w rękach prywatnych, nieudostępniony do zwiedzania.

– Cmentarz choleryczny z 1866 r., położony w kierunku Nieważki. W 2006 r. mieszkańcy Manasterza postawili na cmentarzu metalowy krzyż, upamiętniający pochowane tam osoby.

– Kapliczka z 1908 r. w przysiółku Mijów, wraz z figurką z 1883 r.

– Pomnik ku czci bohaterów poległych za Ojczyznę, ufundowany z okazji 1050 rocznicy Chrztu Polski, zlokalizowany przy drodze naprzeciw kościoła.

– Skansen powstały w 2008 r. przy Zespole Szkół i Placówek, do którego eksponaty przez kilkanaście lat gromadzili uczniowie placówki.

– Pamiątkowa tablica poświęcona nauczycielom tajnego nauczania na terenie gminy Manasterz.

– Dąb pamięci majora Pawła Gduli, pochodzącego z Manasterza, zamordowanego przez NKWD w Charkowie w 1940 r.

– Pokazowe siedlisko premakulturowe pn. Kalpapãda zlokalizowane na uboczu przysiółka Nieważka, w którym Marcin Krzeszewski tworzy, testuje i demonstruje niskobudżetowe rozwiązania dotyczące wygodnego życia w zgodzie z naturą. Dla zainteresowanych prowadzone są warsztaty, wykłady i konsultacje. Więcej informacji na: https://kalpapada.wixsite.com/kalpapada.

– Dwie malownicze tamy na rzece Mleczce, powstałe w 1975 r. w celu uregulowania biegu rzeki.

– Badania wykopaliskowe sugerują istnienie w X-XIII w. osadnictwa obronnego oraz przypuszczalnie świątyni (monasteru), od którego pochodzi nazwa miejscowości. Prawdopodobnie krzyż, który stoi przy drodze zwanej „na cyganach” znajduje się w miejscu, gdzie stał ruski klasztor.

Widaczów

– Zabytkowa, murowana kapliczka z pocz. XX w.

– Przydrożny krzyż z małą, urokliwą kapliczką przedstawiającą Świętą Rodzinę.

– Pamiątkowa tablica „Szkoła – Pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego” na budynku byłej szkoły. Obecnie jest to budynek mieszkalny.

Zagórze

– Drewniany budynek przystanku kolejki wąskotorowej z 1904 r., przystosowany jedynie do obsługi ruchu osobowego i towarowego, z pomieszczeniem dla dyżurnego, kasą biletową i poczekalnią.

– Stara szkoła ludowa powstała w XIX w. W latach 80. zamknięta. Obecnie częściowo przeznaczona do zamieszkania oraz jako miejsce spotkań społeczności lokalnej.

– Stalowy most kolei wąskotorowej, który powstał w okresie budowania całej linii w 1904 r.

– Kapliczka św. Józefa z 1919 r. upamiętniająca przyłączenie Zagórza do parafii w Manasterzu.

– Zabytkowa kapliczka z II poł. XIX w. z dużą, drewnianą, ludową rzeźbą św. Walentego.

– Z Zagórzem związany jest prof. Augustyn Kołcz, pochowany w Manasterzu w 1968 r. Jego ojciec Michał Kołcz był legionistą i walczył w 1920 r.

– W miejscowości znajdują się złoża alabastru i cenne źródła.

Ciekawe miejsca w gminie Hyżne

Gmina Hyżne położona jest w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego, w odległości około 20 km od Rzeszowa. Na powierzchni prawie 51 km² usytuowanych jest siedem sołectw: Brzezówka, Dylągówka, Grzegorzówka, Hyżne, Nieborów, Szklary i Wólka Hyżneńska.

Obszar całej gminy wchodzi w skład Pogórza Dynowskiego, którego charakterystyczną cechą jest urozmaicony wyżynno-pagórkowaty krajobraz, z licznymi dolinami rzek i potoków. Większa część obszaru gminy położona jest w zlewni rzeki Strug nad potokiem Tatyna. Za wyjątkiem części sołectwa Nieborów, gmina leży w obrębie Hyżnieńsko-Gwoźnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Środowisko przyrodnicze zachowało tu zdolność równowagi biologicznej. Duże obszary leśne, niski poziom uprzemysłowienia gwarantują czyste powietrze i możliwość obcowania z nieskażoną przyrodą.

Ciekawa konfiguracja terenu, bliskie sąsiedztwo rzeki San, dogodny układ komunikacyjny oraz liczne szlaki turystyczne stwarzają dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej i aktywnego wypoczynku. Przez gminę przebiegają szlaki turystyczne: zielony: im. gen. W. Sikorskiego: Borówki – Wilcze (długość: 26 km), niebieski: Biała – Dynów ( długość: 40 km), czarny: Dylągówka – Hyżne (długość: 5 km). Atrakcją w Hyżnem są również punkty widokowe z których podziwiać można piękne i rozległe krajobrazy. Ponadto w Dylągówce znajduje się zalew o powierzchni 1,5 ha, który pełni rolę łowiska dla amatorów wędkarstwa, natomiast zimą, w sprzyjających warunkach na położnej nieopodal Ostrej Górze funkcjonuje wyciąg narciarski.

Gmina poszczycić może się też bardzo oryginalnym zabytkiem, jedynym w Polsce tunelem na kolejkach wąskotorowych. Położony w Szklarach pod Szklarską Górą liczy 602 m, co plasuje go na pierwszym miejscu wśród tuneli wąskotorowych w Europie. Obecnie jest jedną z największych atrakcji Przeworskiej Kolei Dojazdowej i ważnym elementem linii biegnącej z Przeworska do Dynowa. Sam tunel stanowi atrakcję turystyczną Podkarpacia. Przyciąga nie tylko miłośników kolejki wąskotorowej, ale również fotografów próbujących utrwalić niezwykłość tego miejsca.

Z gminą Hyżne związany był generał Władysław Sikorski, który spędził dzieciństwo w dworze w Hyżnem i uważał je za swoją rodzinną wieś. Pamięć Wielkiego Polaka uczczono w Hyżnem poprzez budowę nowej szkoły Jego imienia oraz skweru na którym główne miejsce zajmuje właśnie pomnik Generała. Dodatkowo znajduje się tutaj trejaż, oświetlona fontanna posadzkowa, ławki i huśtawka. To miejsce spotkań, odpoczynku i rekreacji.

Gmina Hyżne posiada cenne bogactwa naturalne: źródła wód leczniczych zaliczane do wód wodorowęglowo-chlorkowo-siarczkowo-sodowo-wapniowych w zdrojowisku Hyżne-Nieborów, źródła wód siarczkowych w Szklarach-Kwatyni, pokłady diatomitów w okolicach Nieborowa oraz pokłady zeolitów znajdujące się na obszarach północnej części gminy. W latach 30. XX w. miejsce to było uzdrowiskiem wysoko ocenianym przez kuracjuszy, jego działalność przerwała II Wojna Światowa. W 1968 r. na bazie dawnych łazienek utworzono ośrodek wypoczynkowy, który niestety nie dotrwał do naszych czasów.

Gmina Hyżne ma swój specyficzny i indywidualny charakter, ukształtowany poprzez środowisko przyrodnicze oraz bogate dziedzictwo kulturowe. Jest ona postrzegana głównie jako kraina bogata historycznie i rejon o atrakcyjnych walorach rekreacyjno-turystycznych. Zasoby przyrodnicze i krajobrazowe, duże zróżnicowanie fizjograficzne, geologiczne, duży procent pagórków, bogactwo flory i fauny występujące na terenie otaczającym gminę stanowią olbrzymi potencjał do rozwoju turystyki i agroturystyki.

W samej gminie znajduje się wiele cennych zabytków architektury, pamiątek przeszłości oraz pomników. Najważniejszymi są:

Brzezówka

– Liczne murowane kapliczki: dwie z II poł. XIX w. i jedna z końca XIX w.

– Resztki wczesnośredniowiecznego grodziska na granicy z miejscowością Hyżne na wzniesieniu zwanym Tatarska Góra.

Dylągówka

– Kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny wzniesiony w latach osiemdziesiątych XX w. W swoim wyposażeniu posiada dwie rzeźby Matki Bożej, pochodzące z fundacji rodziny Jędrzejowiczów, właścicieli miejscowych dóbr ziemskich: Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1900 r. w przykościelnej grocie oraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z około 1858 r. (wewnątrz kościoła).

– Drewniany dom ludowy z I poł. XIX w., wyremontowany stanowi filię Gminnego Ośrodka Kultury w Hyżnem.

– Pozostałości parku podworskiego z poł. XIX w. Dwór Jędrzejowiczów po wysiedleniu właścicieli po II Wojnie Światowej, został rozebrany na początku lat 70.

– Murowane kapliczki: „Nad wsią” z 1888 r., z II poł. XIX w. i z lat 30. XX w. oraz murowany krzyż także z lat 30. XX w.

Grzegorzówka

– Drewniana stara szkoła z II poł. XIX w.

– Liczne kapliczki, m.in. drewniana z 1944 r.

– Drewniana zabudowa: dom z 1935 r., stodoła z II poł. XIX w.

– Liczne ślady osadnictwa z epoki neolitu oraz kurhan z czasów kultury ceramiki sznurowej.

Hyżne

– Zespół kościoła parafialnego pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w składzie: – kościół (Sanktuarium Maryjne), wzniesiony w latach 1727–1739, miejscu starego, drewnianego z inicjatywy ks. Piotra Nawrotowskiego, fundacji Stanisława Wapowskiego, kasztelana przemyskiego. Jest przykładem późnobarokowej architektury sakralnej, obecnie to trzynawowa budowla z prezbiterium zaprojektowanym na planie prostokąta. Na dachu świątyni znajduje się barokowa wieżyczka na sygnaturkę. Wewnątrz na wyróżnienie zasługuje interesująca dekoracja stiukowa oraz barokowe wyposażenie kościelne. W prawej nawie znajduje się ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa, w lewej – Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Polichromia i witraże przedstawiają objawienia Matki Bożej, podkreślając maryjny charakter sanktuarium. Centralne miejsce w głównym ołtarzu zajmuje łaskami słynący renesansowy wizerunek Matki Bożej Łaskawej z Dzieciątkiem namalowany farbami olejnym na desce lipowej przez nieznanego malarza przed 1590 r. Obraz ten zalicza się do tak zwanych Madonn Apokaliptycznych. Przedstawia całą postać Bożej Rodzicielki na tle chmur, stojącą na złocistym sierpie księżyca. W prawej ręce Madonna dzierży atrybut władzy królewskiej – berło, a w lewej trzyma Dzieciątko. Głowy obu postaci przybrane są koronami. W XIX w. obraz był konserwowany, a w I poł. XX w. został częściowo przemalowany przez znanego wówczas malarza, profesora wiedeńskiej akademii K. Pochwalskiego. Kolejna renowacja obrazu miała miejsce w latach 80. ubiegłego wieku. Wśród wyposażenia kościoła wyróżnia się renesansowa chrzcielnica z 1592 r. i bogato zdobiony złotem ołtarz; – dzwonnica z pocz. XX w. usytuowana po zachodniej stronie wzgórza kościelnego zwanego „Tatarską Górą”, murowana, trójarkadowa na kamiennym cokole. Wyposażona w trzy dzwony: od lewej „Jan” z 1649 r., pośrodku „Antoni” z 1927 r. oraz „Stanisław” z 1927 r. z plakietką Matki Bożej Hyżneńskiej; – pozostałości fortyfikacji ziemnych z fragmentami murowanego ogrodzenia zlokalizowane na północ od dzwonnicy z przełomu XV–XVII w.; – zespół kapliczek drogi krzyżowej, zwanych również Dróżkami Siedmiu Boleści Matki Bożej to siedem murowanych z cegły kapliczek usytuowanych na zboczu wzgórza, po południowej stronie kościoła wzniesionych w 1934 r. przez ówczesnego proboszcza ks. Ignacego Łacheckiego. Wewnątrz znajdują się obrazy w dębowych ramach przedstawiające „Siedem Dróżek Boleści Matki Bożej”, namalowane na płótnie przez prof. Kazimierza Szmyta z Poznania; – kaplica pielgrzyma, wzniesiona ok. 1934 r. murowana, parterowa z łamanym kopułowym zwieńczeniem; – wikarówka, wzniesiona w 1899 r. z inicjatywy ks. Jakuba Błaszczaka, ówczesnego proboszcza, zlokalizowana w narożu wzgórza kościelnego. Murowana, parterowa od frontu, a dwukondygnacyjna w elewacji tylnej. Obecnie funkcjonuje w niej dom parafialny; -murowana kaplica grobowa Jędrzejowiczów z poł. XIX w., powstała w stylu neogotyckim, zlokalizowana na przykościelnym starym cmentarzu, w 2010 r. gruntownie wyremontowana.

– Zespół dworsko-parkowy na który składają się dwór wybudowany przez Nieborowskich z przełomu XVII i XVIII w. oraz park krajobrazowy. Budynek dworu to murowany, piętrowy obiekt, który od strony północno-zachodniej ozdabia czworoboczna wieża, natomiast od strony południowo-wschodniej taras, którego dach wspiera się drewnianych kolumnach. W budynku zachowały się XVII-wieczne sklepione piwnice i trzy sklepione pomieszczenia na parterze, loggia widokowa od strony południowo-wschodniej i ozdobne, dwukolorowe mozaikowe posadzki na I piętrze, sprawione prawdopodobnie przez Jędrzejowiczów w I poł. XIX w. Obecnie w dworku mieści się punkt przedszkolny. Przy wejściu głównym znajduje się tablica upamiętniająca 120. rocznicę urodzin gen. Władysława Sikorskiego z 2001 r. Dwór otaczają nielicznie zachowane okazy starodrzewia, resztki niegdyś wspaniałego parku krajobrazowego. Oprócz starych lip, dębów i grabów był tu również sad, warzywnik, ogród kwiatowy i ogród pomarańczowy, prawdopodobnie geometryczny ogród dywanowy. Przez park prowadziła droga obsadzona starymi lipami, które tworzyły z nią zielone sklepienie.

– Drewniany budynek byłego urzędu gminy z lat 1935–1937, odremontowany stanowi siedzibę Gminnego Ośrodka Kultury.

– Pomnik Grunwaldu, odsłonięty w 1910 r., w pięćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem przez mieszkańców Hyżnego i Dylągówki.

– Drewniana szkoła ludowa z 1868 r. usytuowana przy tzw. starej drodze do której uczęszczał gen. W. Sikorski (obecnie własność prywatna).

– Cmentarz parafialny z XIX w. z kaplicą grobową rodziny Jędrzejewiczów.

– Zabytkowy układ planistyczny wsi z XV w.

– Przydrożne krzyże – stalowy i trzy drewniane z I poł. XX w.

– Liczne murowane kapliczki: pięć z XIX w. , dwie z XX w. i drewniana z lat 30. XX w.

– Liczne drewniane domy i zabudowania gospodarcze z XIX i XX w.

Nieborów

– Pięć źródeł wód siarczkowych: dwa w Nieborowie Małym, dwa w Nieborowie Zapadach i jeden w Nieborowie Wielkim. Stosowane są głównie w schorzeniach reumatycznych i chorobach skóry. W okresie międzywojennym istniało tutaj lokalne uzdrowisko. W grudniu 2015 r. w Nieborowie Małym został otwarty i przekazany do użytku wyremontowany zbiornik wody mineralno-siarczkowej.

– Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Wspomożycielki Wiernych z lat 1985-88, ze współczesnym wystrojem m.in. Zofii Mitał z Brzezówki, która wyrzeźbiła ramy i namalowała obraz Patronki.

-Występujące pokłady diatomitów – ziemi okrzemkowej.

Szklary

– Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, który powstał w latach 1988-94 na fundamentach kaplicy wzniesionej w roku 1905. Kaplicę konsekrowano 1929 r. jako kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP.

– Zespół fragmentów kolejki wąskotorowej Przeworsk – Dynów złożony z: drewnianego budynku schroniska obsługi tunelu z lat 1904-1915, torów, zbioru urządzeń technicznych (zwrotnice, wykolejnice, wskaźniki czoła pociągu i końca bocznicy), 3-przęsłowego mostu na potoku Szklarka o formie murowanego łuku z bloków kamiennych i cegły (1904 r.) oraz tunelu o dł. 602 m, posiadającego sklepienie z bloków kamiennych i betonu wraz z wylotami zaopatrzonymi w drewniane przedsionki zamykane bramami. To jedyny w Polsce, najdłuższy i najstarszy w Europie tunel na kolejach wąskotorowych.

– Drewniana szkoła z lat 1905-1906.

– Murowana rządcówka z lat 30. XX w.

– Drewniane zagroda gospodarska: dom, stajnia i budynki gospodarcze z lat 1925–1926.

– Przydrożne krzyże: dwa murowane z przełomu XIX i XX w. i jeden z lat 30. XX w.

– Krzyż Wielkiego Jubileuszu z 2000 r., usytuowany na Szklarskiej Górze przy zbiegu dróg wojewódzkich 835 i 877.

– Źródła wód siarczkowych w przysiółku Kwatynia.

Wólka Hyżneńska

– Kościół pw. Matki Bożej Bolesnej z lat 1975–1976 w Grzegorzówce-Wólce Hyżneńskiej ze współczesnym wyposażeniem oraz rzeźbą w lipie Matki Bożej Bolesnej autorstwa miejscowego rzeźbiarza Mateusza Nocula.

– Zabudowa mieszkalna drewniana z XIX w.

– Przydrożne murowane kapliczki: dwie z XIX w. i jedna z lat 30. XX w.

– Murowany krzyż z lat 1940–1945.

Ciekawe miejsca w gminie Błażowa

Gmina Błażowa leży w centrum województwa podkarpackiego, w południowej części powiatu rzeszowskiego na malowniczym i urozmaiconym pod względem rzeźby terenu Pogórzu Dynowskim. Jest gminą miejsko-wiejską o powierzchni ponad 112 km². Siedzibą władz samorządowych jest miasto Błażowa, położone nad rzeką Ryjak. Liczy dziesięć sołectw, którymi są: Białka, Błażowa Dolna, Błażowa Dolna – Mokłuczka, Błażowa Górna, Futoma, Kąkolówka, Kąkolówka – Ujazdy, Lecka, Nowy Borek i Piątkowa.

Graniczy z następującymi samorządami: od zachodu z Lubenią, od północy z Tyczynem, od wschodu z Hyżnem, a od południa z Niebylcem, Dynowem i Domaradzem. Ma bardzo dobre połączenia drogowe z ważniejszymi ośrodkami województwa, a odległość od centrum Rzeszowa wynosi 25 km.

Gmina ma wiele do zaoferowania. Słynie z uroczych krajobrazów, a położona z dala od wielkich ośrodków miejskich oferuje ciszę i spokój. Coraz liczniej odwiedzający gminę turyści poruszają się wytyczonymi szlakami. Tereny Błażowej przecinają szlaki piesze wytyczone przez PTTK – zielony: Hyżne – Ostra Góra – Błażowa – Kąkolówka – Rezerwat „Wilcze” (26 km), lokalne trasy Nordic Walking o zróżnicowanym stopniu trudności (czerwona – 15 km, niebieska – 10 km, zielona – 4 km), ścieżki rowerowe – szlaku Green Velo oraz lokalne pętle dookoła Błażowej lub rezerwatu „Wilcze”.

Położenie gminy Błażowa zapewnia doskonałe warunki dla wszystkich tych, którzy preferują aktywne spędzanie wolnego czasu. To, co przyciąga tu turystów to głównie przyroda. Natura szczodrze obdarzyła tutejsze tereny. Obszar ten cechuje się dużą naturalnością przyrodniczą. Cudowne, wręcz bajkowe i niepowtarzalne piękno dziewiczej natury to cechy charakterystyczne dla okolic Błażowej. Dlatego też prawnej ochronie podlega prawie 50% jej obszaru w ramach Hyżnieńsko-Gwoźnickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz położonych w nich rezerwatach przyrody Mójka i Wilcze.

Rezerwat Mójka został utworzony w leśnictwie Kąkolówka. Główny element ochrony stanowią tu ekosystemy leśne tworzone przez jodłę ze znacznym udziałem buka. W rezerwacie można odnaleźć kilka interesujących elementów przyrody nieożywionej, np. uznaną za pomnik przyrody nieożywionej skałę zwaną „Błędnym Kamieniem”. Na terenie rezerwatu zlokalizowana jest również ścieżka edukacyjno-przyrodnicza składająca się z dwóch szlaków: Szlak Bobra, oznaczony kolorem czerwonym z czasem przejścia około 1,5 godziny oraz drugi wariant ścieżki Szlak Jelenia oznaczony kolorem żółtym na przejście którego, trzeba poświęć ok. 5 godzin. Dodatkowo na całej trasie ścieżki rozmieszczonych zostało 15 tablic informacyjnych.

Wilcze to rezerwat florystyczny również położony w leśnictwie Kąkolówka. Obejmuje zachowany w formie naturalnej las, porastający wzgórza północnej strony pasma Wilcze. Wzgórze Wilcze (510 m n.p.m.) to najwyższe wzniesienie w pasie ciągnącym się wzdłuż doliny rzeczki Gwoźnica, zwane jest także Patrią.

Gmina Błażowa to takie miejsce, gdzie teraźniejszość przeplata się z przeszłością, a szeroka oferta kulturalna pozwala łączyć przyjemne z pożytecznym. Wszyscy odwiedzający te tereny mogą zapoznać się z chronionym dziedzictwem kulturowym w samorządowych, społecznych i prywatnych palcówkach muzealnych. Największe zbiory posiadają: Prywatne Muzeum Kultury Materialnej Wsi Podkarpackiej „Potoki” Augustyna Rybki, Społeczne Muzeum Ziemi Błażowskiej oraz Muzeum Pisanki przy Gminnym Ośrodku Kultury.

Gmina Błażowa należy do atrakcyjnych zakątków południowo-wschodniej Polski. Ma bogatą i ciekawą historię, znajdują się tutaj zarówno zabytki kultury, jak również cenne osobliwości świata roślinnego i zwierzęcego. Do najciekawszych z nich należą:

Białka

– Murowana kapliczka z 1880 r.

– Trzy murowane kapliczki z przełomu XIX i XX w.

– Liczna drewniana zabudowa z 1905 i 1908 r. oraz z początku XX w.

– Zabytkowy układ urbanistyczny miejscowości datowanej od 1429 r.

– Kościół filialny pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Maksymiliana Kolbe wybudowany w latach 1981–1983, według projektu architektów S. Wantucha, T. Karysa i J. Miłka.

Błażowa

– Zespół kościoła parafialnego na który składają się: neoromański kościół pw. św. Marcina z lat 1896–1900 według projektu Jana Sas Zubrzyckiego. To murowana z czerwonej cegły, nieotynkowana, trójnawowa świątynia zwieńczona dwoma strzelistymi wieżami od zachodu. Na jednej z nich znajduje się zegar. Przy wejściu natomiast wita nas ogromna rozeta wypełniona witrażem. Ołtarz główny trzykondygnacyjny z rzeźbą Chrystusa po środku, a po bokach rzeźby śśw. Piotra i Pawła. Na zasuwach obrazy: św. Marcina i Wniebowzięcia Matki Bożej. Z wyposażenia na uwagę zasługują również – obrazy Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i Chrystusa Bolesnego (koniec XVIII w.), barokowy krucyfiks oraz cynowy kociołek z XVIII w. Ołtarz główny, ołtarze boczne, ambonę, stalle, balaski i zestaw konfesjonałów wykonał znany artysta z Futomy Kazimierz Krygowski na podstawie rysunków Jana Sas Zubrzyckiego. Polichromie wyszły spod pędzla znanych malarzy: Stefana Matejko, Stanisława Bergmana i Kaspera Żelichowskiego i są one do dzisiaj w większości zachowane, natomiast stacje drogi Krzyżowej wykonane zostały w 1903 r. w krakowskim zakładzie Stanisława Przybylskiego. Świątynia otoczona jest starodrzewiem. Po przeciwnej stronie kościoła mieści się wikarówka – murowany budynek z 1907 r., który obecnie pełni rolę plebani.

– Kaplica mszalna pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1904 r., wzniesiona na starym cmentarzu. Według miejscowych przekazów projekt jej opracował Jan Sas Zubrzycki. To murowana z czerwonej cegły, nieorientowana budowla, wzniesiona na planie krzyża greckiego na miejscu starej kaplicy. Wewnątrz kaplicy 3 neogotyckie, drewniane ołtarze – w prezbiterium obraz „Serca Jezusa”, w północnym transepcie obraz św. Antoniego z Dzieciątkiem, w południowym Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz barkowe tabernakulum z II poł. XVIII w.

– Zespół dworsko-parkowy, na który składają się: dwór parterowy wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w., murowany z cegły i kamienia na planie wydłużonego prostokąta, posadowiony na starych piwnicach wcześniejszego drewnianego dworu, gruntownie odremontowany oraz park podworski, a obecnie park miejski o całkowitym nowym, współczesnym układzie. Z dawnych nasadzeń zachowały się pozostałości starodrzewia: cztery pomnikowe dęby szypułkowe, jesion oraz dwie wierzby nad stawem.

– Drewniana szkoła tkacka z ok. 1870 r. kiedyś z tkalnią i starodrzewiem, a obecnie to dom prywatny.

– Murowany budynek szkoły powszechnej z 1907 r. obecnie własność prywatna.

– Murowany budynek ratusza z 1900 r., obecnie siedziba władz miasta.

– Pomnik Władysława Jagiełły wzniesiony przez mieszkańców Błażowej w 1910 r. w hołdzie Królowi Polski.

– Pomnik poświęcony partyzantom Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

– Drewniana karczma z kapliczką szafkową w elewacji frontowej z koń. XIX w., obecnie nieużytkowana.

– Murowany młyn wodny wraz z domem mieszkalnym powstały po 1910 r. oraz drewniany domek letni z 1925 r.

– Stary cmentarz z I poł. XIX w z jedynym nagrobkiem Macieja Grochmalickiego, organisty zmarłego w 1827 r., obecnie nieczynny.

– Cmentarz parafialny powstały przed 1851 r. na którym na uwagę zasługuje mogiła – pomnik wystawiony w hołdzie ośmiu żołnierzom AK poległym w lipcu 1944 r. w walce z hitlerowskim okupantem. Mogiła zwieńczona jest wysokim, metalowym krzyżem.

– Cmentarz żydowski – kirkut – powstał około II poł. XVIII w. W obrębie cmentarza przetrwało około 100 nagrobków w różnym stanie zachowania.

– Historyczny układ urbanistyczny wraz zabudową – układem drożnym, placem rynkowym i starorzeczem Piątkówki.

– Liczna zabudowa małomiasteczkowa zarówno murowanych, jak i drewnianych domów z końca XIX w. i lat 20. XX w.

– Dwie przydrożne, murowane kapliczki – jedna z 1927 r., a druga z pocz. XX w. oraz żeliwny krzyż z pocz. XX w.

– Społeczne Muzeum Ziemi Błażowskiej, obecnie prowadzone przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Błażowskiej. W zbiorach m. in.: warsztat tkacki i tkaniny z tkalni Marcina Brzęka przy której działała w latach 1884–1886 szkoła tkacka w Błażowej.

– Muzeum Pisanki działające przy Gminnym Ośrodku Kultury, które posiada w zbiorach eksponaty liczące ponad 2000 pisanek, gromadzone przez GOK od ponad trzydziestu lat.

Błażowa Dolna, Błażowa Dolna – Mokłuczka

– Murowana mleczarnia z ok. 1920 r.

– Murowana karczma z poł. XIX w.

– Izba Pamięci przy Szkole Podstawowej poświęcona Armii Krajowej z wieloma dokumentami, zdjęciami i innymi pamiątkami z okresu II Wojny Światowej.

– Liczne kapliczki przydrożne i krzyże – pamiątki przeszłości: kaplica z końca XIX w., położona przy granicy z Nowym Borkiem oraz dziewięć kapliczek z początku XX w., a także zabytkowy krzyż z 1862 r.

Błażowa Górna

– Współczesna kapliczka na pniu drzewa z wizerunkiem Madonny del Gisallo – patronki rowerzystów. To pierwszy taki obraz w Polsce, umieszczony w kapliczce przy szlaku rowerowym Green Velo.

– Liczne XIX i XX-wieczne kapliczki, figury i krzyże przydrożne np.: z 1851 r., 1910 r. czy z lat 30. XX w.

– Zabytkowe drewniane domy i zabudowania gospodarcze, m. in. z 1860 r., 1881 r., 1910 r. oraz stara szkoła z lat 40. XX w.

– Prywatne Muzeum Kultury Materialnej Wsi Podkarpackiej „Potoki”, którego właścicielem jest Augustyn Rybka. Znajduje się tam ciekawa ekspozycja etnograficzna, m. in.: odtworzone i w pełni wyposażone warsztaty rzemieślnicze, przedmioty codziennego użytku, maszyny i urządzenia służące do prac polowych, sztuka ludowa czy pasieka. Dodatkowo Właściciel oferuje w sezonie letnim organizację żywych lekcji historii.

Futoma

– Kościół parafialny pw. śśw. Walentego, Leonarda i Michała Archanioła wzniesiony w latach 1910–1912 na miejscu starego, murowanego według projektu znanego przemyskiego architekta Stanisława Majerskiego. Kościół zbudowany jest z czerwonej cegły na zaprawie wapiennej . Orientowany, trójnawowy z szerokim transeptem i jednowieżową fasadą. Świątynia wyposażona jest w cenne elementy wystroju wnętrza pochodzące z poprzedniego kościoła. Ołtarze wykonał Kazimierz Krygowski z Futomy prawdopodobnie na podstawie rysunków Stanisława Majerskiego. Ołtarz główny o bogatej dekoracji snycerskiej, złocony, trzykondygnacyjny pochodzi z 1920 r. W polu ołtarza głównego znajdują się dwa obrazy z mechanizmem zasuwania – św. Walentego (1746 r.) i Najświętszej Marii Panny (1595 r.). W górnej części obraz św. Wojciecha (1910 r.) a po bokach – w arkadowych wnękach – cztery duże rzeźby: św. Sylwestra papieża, św. Stanisława biskupa krakowskiego, św. Jakuba Strzemię, arcybiskupa lwowskiego i św. Grzegorza, papieża. Ołtarze boczne pochodzą z okresu międzywojennego: północny z obrazem św. Leonarda Opata (1919 r.) a na zasuwach obrazy św. Antoniego Padewskiego (1714 r.) i Matki Bożej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną (1919 r.). W górnej części ołtarza – w tondzie – obraz św. Józefa (1925 r.), a w bocznych wnękach figury św. Jacka i św. Salomei. W ołtarzu bocznym południowym w centrum znajduje się obraz św. Rodziny (1927 r.), a poniżej na ruchomych zasuwach obrazy: Serce Pana Jezusa ze św. Małgorzatą (1919 r) i św. Michała Archanioła walczącego z diabłem (1644 r.). W górnej części – w tondzie – obraz św. Teresy z Lisieux, w bocznych wnękach arkadowych rzeźby św. Franciszka z Asyżu i św. Andrzeja Boboli. W kaplicy Matki Bożej w ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, ze św. Kazimierzem i św. Kingą po bokach. Ponadto w wystroju kościoła na uwagę zasługują: monstrancja (I poł. XIX w.), neobizantyjska ambona (1920 r.), prospekt organowy i organy z początku XX w., neogotycka chrzcielnica (1920 r.), baldachim i krzyż procesyjny z początku XX w. oraz liczne rzeźby: św. Barbary i św. Piotra (poł. XVII w.), śśw. Łukasza, Jana, Mateusza i Marka (1910 r.), Grupa Pasyjna na belce tęczowej (1722 r.) oraz krucyfiks przy wejściu głównym z pocz. XX w. Pierwotnie we wieży kościelnej umieszczone były trzy dzwony: najstarszy „Walenty” (320 kg, 1920 r.) oraz „Leonard” (380 kg) i „Maria” (150 kg) z 1937 r., po II Wojnie Światowej pozostał już tylko „Walenty”.

– Poniżej kościoła kapliczka upamiętniająca budowę kościoła, a na niej napis: “Tu stała kaplica podczas budowy nowego kościoła. 1912”.

– Stary cmentarz, a na nim nagrobki z lat: 1899, 1902, 1907 oraz późniejsze. Obecnie nieużytkowany.

– Pomnik ku czci poległych i walczących żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich w czasie II Wojny Światowej z 1989 r.

– Izba Pamięci i Tradycji przy Szkole Podstawowej im. św. J. Kantego.

– We wsi zachowało się sporo drewnianych domów (4 ćw. XIX w., pocz. XX w., 1900 r., 1910 r., 1915 r. oraz późniejsze), a także całych zagród (dom, stodoła, stajnia, piwnica) – 4 ćw. XIX w., 1904 r., pocz.. XX w., 1920 r., lata 20. XX w.

– Przeszło pięćdziesiąt futomskich kapliczek i figur, przy tym wiele starych (2 ćw. XIX w., XIX/XX w., pocz. XX w., 1913 r.) oraz nowszych o różnej formie architektonicznej: słupowych, szafkowych, murowanych lub drewnianych.

– Z Futomy pochodził wybitny rzeźbiarz Antoni Rząsa, uczeń zakopiańskiej szkoły Antoniego Kenara. Jest autorem ponad stu rzeźb przeważnie o tematyce religijnej.

– Potrawa „Futomski bulwiok” została wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych w kategorii „Wyroby piekarnicze i cukiernicze”. Jest to ciasto wypełnione farszem ziemniaczano-serowym z dodatkiem dużej ilości mięty. Można je spotkać jedynie w domach futomskich gospodyń, gdzie przepis na „bulwiok” przekazywany był z pokolenia na pokolenie. Tradycyjnie podawano go z kawą zbożowa zabielaną mlekiem.

Kąkolówka, Kąkolówka – Ujazdy

– Kaplica mszalna wzniesiona w II poł. XIX w. To murowany, prostokątny obiekt z dwukolumnowym portykiem od frontu. Na dachu wieżyczka na sygnaturkę o barokowym kształcie, a wewnątrz znajduje się klasycystyczny ołtarzyk ludowy i obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z poł. XIX w. Kaplica położona jest na brzegu rzeki Ryjak w otoczeniu 4 pomnikowych lip.

– Kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej z lat 60. XX w., wzniesiony na miejscu starego, drewnianego, wybudowanego w 1912 r.

– Drewniana leśniczówka z lat 20. XX w.

– Liczna zabudowa mieszkalna i gospodarcza: najstarszy, murowany z 1848 r.; drewniane (1872 r., 1875 r, 4 ćw. XIX w., koniec XIX w., 1900 r., 1909 r., lata 20. XX w.) oraz całe zagrody – dom, stodoła, stajnia, piwnica i in. ( lata 20. XX w.)

– Urokliwe przydrożne kapliczki z II poł. XIX w. i z I poł. XX w.

– Rezerwaty przyrody: Mójka faunistyczno-florystyczny o powierzchni 285 ha oraz Wilcze – o charakterze florystycznym i wielkości 342 ha.

– Błędny Kamień – skała magmowa, najprawdopodobniej pochodzenia wulkanicznego, uznana za pomnik przyrody nieożywionej. Swym kształtem przypomina koło o średnicy 5 m.

Lecka

– Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1938 r.

– Murowana, stara szkoła z 1910 r.

– Murowana, słupowa kapliczka z 1874 r. oraz dziesięć kapliczek z koń. XIX w. i I poł. XX w.,

– Liczna zabytkowa drewniana zabudowa wraz z budynkami gospodarczymi (stodoła, piwnica, szopa z XIX i XX w.).

Nowy Borek

– Współczesna kaplica mszalna pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.

– Kaplica mszalna pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

– Drewniana karczma z końca XIX w.

– Figura Matki Bożej na wysokiej kolumnie sprzed 1851 r., odnowiona w 1909 r. przez Bank Parcelacyjny we Lwowie oraz nieco młodsze murowane kapliczki z pocz. XX w.

– Liczne drewniane domy z 4 ćw. XIX w., końca XIX w., pocz. XX w. i lat 20. XX w. oraz całe zagrody (dom, stodoła, stajnia) z tego samego okresu.

Piątkowa

– Kaplica mszalna z 1905 r. Murowana z cegły, otynkowana, na rzucie prostokąta, zamknięta trójbocznie, nawiązuje formą do kościółka o zredukowanym układzie przestrzennym. We wnętrzu neogotycki ludowy ołtarzyk z obrazem Matki Bożej z Lourdes. Do czasu wybudowania kościoła pełniła funkcję kaplicy filialnej Parafii w Futomie.

– Kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski z 1973 r.

– Liczne kapliczki m.in. z 1880 r., 1919 r., 1920 r. czy murowana z 1912 r. ma granicy Piątkowej i Futomy oraz wiele innych młodszych.

– Drewniana zabudowa gospodarcza z końca XIX w. i I poł. XX w.