Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze wzgledu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i  upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarownia.

Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego jest trzecim co do wielkości parkiem w Polsce. W jego obszar obejmujący powierzchnię 61 862 ha wchodzą części gmin: Bircza, Dubiecko, Dynów, Fredropol, Krasiczyn, Krzywcza, Przemyśl i miasto Dynów, leżące w powiatach przemyskim i rzeszowskim. Otulinę o powierzchni 48 914 ha stanowi Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu.
Teren Parku obejmuje obszar pogranicza Karpat Zachodnich i Wschodnich. W dolinie meandrującego Sanu, na urodzajnych glebach, rozwinęło się rolnictwo. Przepiękne, niewysokie pogórza o rusztowym układzie grzbietów, poprzecinane kratową siecią czystych rzek i potoków, porośnięte są lasami (64% powierzchni Parku) administrowanymi przez Nadleśnictwa: Bircza, Dynów, Kańczuga i Krasiczyn. Najpiękniejsze lasy jodłowo-bukowe można podziwiać w wyższych partiach Pogórza – w paśmie Turnicy. Niżej rozciąga się strefa wielogatunkowych lasów liściastych, z dębem, grabem, lipą drobnolistną i klonem. W dolinach rzek i potoków dotrwały do naszych czasów lasy łęgowe z wiązem, jesionem i dębem szypułkowym. Dominującym zbiorowiskiem roślinnym jest podgórska forma buczyny karpackiej, w drzewostanie której obok buka występuje dość licznie jodła, a także świerk, jawor i wiąz górski. Zbiorowiska kserotermiczne rozciągające się w opilcach Rybotycz i Markowej przypominają kwietne stepy łąkowe. Piękne tereny z torfowiskiem przejściowym i wysokim w Bachórcu, oprócz wysokiej wartości przyrodniczej, są miejscem natchnienia dla wielu malarzy i rysowników. Odbywają się tu plenery malarskie. Odkrywki fliszu karpackiego, ze śladami drobnej ichtiofauny, rozrzucone po całym Parku, stanowią cenną osobliwość geologiczną.
Najładniej w Parku jest wiosną, kiedy pogórza stoją w zieleni a ich dno pokrywają wczesnowiosenne roślinny kwitnące: śnieżyczka przebiśnieg, przylaszczka pospolita, zawilec gajowy, pierwiosnka lekarska, wawrzynek wilczełyko, żywiec gruczołowaty, lilia złotogłów czy storczyki. Wiosna najwyraźniej ukazuje jak duże jest zróżnicowanie roślinności na Pogórzu. Wynika ono z przenikania się różnych elementów flory (górski, nizinny i pontyjski). Występuje tu około 900 gatunków zielonych roślin naczyniowych. Z tej liczby znaczna ilość podlega ścisłej i częściowej ochronie gatunkowej. Duże powierzchnie kompleksów leśnych, poprzecinane enklawami pól uprawnych i ciekami wodnymi stwarza dogodne warunki do rozwoju i bytowania wielu gatunkom zwierząt. Ponadto doliną Sanu prowadzą szlaki migracyjne zwierząt. Wiosną, a potem jesienią przelatują tędy ptaki, zatrzymując się na odpoczynek, żer lub przezimowanie. Oprócz wielu pospolitych zwierząt na Pogórzu żyje sporo chronionych gatunków ryb, płazów, gadów, ptaków lęgowych i ssaków. Z występujących tu zwierząt, 39 gatunków kręgowców znajduje się na czerwonej liście zwierząt rzadkich i chronionych, m. in. orzeł przedni, orlik krzykliwy, dzięcioł trójpalczasty, puszczyk uralski, nocek Bechsteina, żbik, żaba dalmatyńska.
Prowadzone w ostatnich latach badania drobnej fauny w dolinie Wiaru, wykazały na ternie Parku obecność endemicznych elementów wschodnio-karpackich, reprezentowanych przez chrząszcze, ślimaki i krocionogi.
Lato w Parku to okres kiedy większość roślin już przekwitła. Lasy jednak obfitują w jagody (jeżyny, borówki) oraz grzyby, których asortyment i ilość stanowi raj dla grzybiarzy.
Jesień jest nie mniej piękna od wiosny. I tak już urokliwemu krajobrazowi urody dodają barwy liści. Pogórza zdają się być pomalowane zielenią, brązem, złotem i czerwienią. Ruch na polach już ustał, tylko gdzieniegdzie w lasach można usłyszeć ryczące jelenie.
Zimą, pogórza przesypane śniegiem z przebijająca się jedliną i świerczyną, wyglądają bajkowo. Wybierając się na sanki czy narty, można spotkać dzika, sarnę a przy odrobinie szczęścia nawet wilka.
Park jest terenem bardzo atrakcyjnym pod względem przyrodniczo-krajobrazowym, pozostaje jednak w cieniu bliskich Bieszczadów. Pogórze Przemyskie bowiem traktowane jest zazwyczaj jako trasa przelotowa w góry. Szlaki turystyczne, obecnie dobrze wyznakowane, są mało uczęszczane. Sytuacja w ostatnim okresie nieco się poprawia. wiele obiektów turystycznych oferuje, w różnych cenach, swoje usługi. Na szlakach spotyka się coraz więcej miłośników Pogórza, a wiodą one przez tereny z ciekawostkami przyrodniczymi, przez wsie z zabytkowymi cerkwiami, kościołami a także budowlami rezydencjalno-obronnymi z pięknymi założeniami ogrodowymi. Na terenach tych ostatnich rośnie znaczna ilość pomników przyrody, których w Parku jest około 150 (dalszych kilkaset planuje się objąć ochroną pomnikową).

W Parku wyznaczone są następujące szklaki:
– szlak czerwony – swój początek bierze w Przemyślu i prowadzi przez wzniesienia Pogórza Przemyskiego (Wapielnica – 393 m n.p.m., Kopystanka – 541 m n.p.m.). Na terenie Parku jego długość wynosi ok. 39 km.
– szlak niebieski – szlak liczy około 74 km. Charakterystyczną cechą tej trasy jest przebieg na znacznej długości przez tereny leśne. Na niewielkim odcinku biegnie nad brzegiem Sanu. Na teren Parku wchodzi w Dynowie wiodąc przez atrakcyjne miejscowości z zabytkami kultury materialnej, m. in. Dynów, Dąbrówkę Starzeńską, Piątkową , Krasiczyn, fort „Herlicha”, kończąc w Kalwarii Pacławskiej. Z Kalwarii szkak skręca do wsi Pacław, schodzi na trawiaste wzgórza do wsi Paportno, by wspiąć się na wierzchołek Suchego Obycza (618 m n.p.m). Następnie kieruje się na południowy zachód i przechodzi na teren Parku Krajobrazowego Gór Słonnych kończąc swój bieg w Ustrzykach Dolnych.
– szlak żółty górski – jest szlakiem wybitnie przyrodniczym, gdyż wiedzie środkiem puszczy karpackiej. Zaczyna się na szczycie Suchego Obycza, obierając kierunek północny, przez drogi leśne dochodzi do drogi rybotyckiej. Za Posadą Rybotycką łączy się ze szlakiem czerwonym. Liczy ok. 14 km.
– szlak zielony górski – długość około 20 km. Zaczyna się w Birczy i wiedzie środkiem fragmentu dawnej puszczy karpackiej. W parku szlak kończy swój bieg na bitej drodze Łomna – Trójca w dolinie Wiaru. Następnie przechodzi na teren Parku Krajobrazowego Gór Słonnych, biegnie grzbietem wzdłuż potoku Jamninka i na drodze Arłamów – Jureczkowa, łączy się ze szlakiem niebieskim.
– szlak czarny – prawobrzeżny szlak forteczny „Twierdzy Przemyśl” tylko w niewielkiej części przebiega przez Park. Prowadzi wiejskimi i leśnymi drogami po najciekawszych fortach. Na całej długości, tj. od Łapajówki do Dybawki Górnej liczy 28 km. Lewobrzeżny szlak forteczny nie przebiega przez tereny parkowe, niemniej jednak jest tak samo godny przejścia jak i prawobrzeżny.
– Pątniczy szlak im. Jana Pawła II utworzony został w 1991 roku. Liczy 22 km. Rozpoczyna się w Przemyślu i na odcinku 5 km biegnie trasą szlaku czerwonego, następnie niebieskiego, aż do miejscowości Kalwaria Pacławska. Szlak ten jest szczególnie uczęszczany w czasie corocznych spotkań młodzieży oraz odpustu w sierpniu, kiedy to tysiące wiernych zdąża do miejsca kultu Maryjnego w Kalwarii Pacławskiej, by potem pątniczymi dróżkami wędrować i modlić się od kaplicy do kaplicy.

Obecnie trwają prace nad uruchomieniem szlaku pieszo-konno-rowerowego biegnącego od Dubiecka poprzez Wybrzeże, Piątkową, Słonne, Sielnicę Bachórzec i Winne-Podbukowinę.
Wędrując szlakami przechodzimy również w pobliżu niektórych rezerwatów obejmujących najcenniejsze elementy przyrody. O wysokich wartościach przyrodniczo-krajobrazowych Parku świadczy fakt, że planuje się objąć cześć jego terenu najwyższą formą ochrony – parkiem narodowym, pod nazwą Turnicki, a od stycznia 2001 roku lasy Nadleśnictwa Bircza wchodzą w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego „LASY BIRCZAŃSKIE”.
W 2004 roku teren Parku wszedł w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków pn. „Pogórze Przemyskie”.

W chwili obecnej uznanych jest dziewięć rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 885 47 ha. Są to:
   1. Torfowiskowy „BRODUSZURKI” w Bachórcu o pow. 25,91 ha. Obejmuje obszar torfowisk z typowym borem bagiennym i charakterystycznymi dla nich rzadkimi gatunki roślin oraz licznymi reprezentantami owadów, płazów, gadów i ptaków. W rezerwacie urządzona jest ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna p.n.”Winne-Podbukowina”.
   2. Florystyczny „BRZOZA CZARNA” w Reczpolu o pow. 2,60 ha. Położony przy drodze Przemyśl – Dynów. Celem jego utworzenia jest zachowanie naturalnego stanowiska brzozy czarnej występującego w zbiorowisku grądu.
   3. Leśno-krajobrazowy „KRĘPAK” w Korzeńcu o pow. 134,46 ha. Chroni się w nim cenny las jodłowo-bukowy wraz z charakterystycznym runem dobrze wykształconej podgórskiej formy buczyny karpackiej. Przy wciętej w zbocze serpentynie (szosa Przemyśl-Sanok) znajdują się ciekawe odsłonięcia geologiczne. Teren rezerwatu pocięty jest głębokimi dolinami, a różnica wzniesień sięga do 100 m. W rezerwacie urządzona jest ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza „Krępak”.
   4. Leśno-krajobrazowo-kulturowy „KALWARIA PACŁAWSKA” o pow. 173,18 ha w miejscowości Kalwaria Pacławska. Ochroną objęto przepiękne wzgórza porośnięte lasami bukowo-jodłowymi wśród których rozlokowano jest 13 drewnianych i murowanych kapliczek kalwaryjskich.
   5. Leśno-krajobrazowy „KOPYSTANKA” o ogólnej powierzchni 188,67 ha w miejscowości Kopystno położony na gruntach Nadleśnictwa Bircza i Zespołu Parków Krajobrazowych w Przemyślu. Chroni się w nim niezalesioną górę z roślinnością kserotermiczną oraz zalesione zbocze podgórskiej formy buczyny karpackiej.
   6. Florystyczny „LEONCINA” o pow. 9,55 ha w miejscowości Tarnawce, położony na gruntach Nadleśnictwa Krasiczyn. Głównym przedmiotem ochrony jest krzew o wysokich walorach estetycznych kłokoczka południowa.
   7. Leśno-krajobrazowy „PRZEŁOM HOŁUBLI” o pow. 46,42 ha w Korytnikach. Rezerwat ten położony jest u podnóża wzniesienia Bukowy Grab (426 m n.p.m.), z którego wypływa potok Hołubla. W drzewostanie największy udział stanowi buk, grab, dąb. W rezerwacie poprowadzona jest ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza p.n. „Dolina Hołubli”.
   8. Leśno-krajobrazowy „REBERCE” W Woli Korzenieckiej o pow. 190,96 ha. Ochroną objęto fragment lasu jodłowego posiadającego cechy lasu naturalnego. Licznie występują tu ptaki drapieżne, płazy oraz typowe dla tego siedliska rośliny zielone.
   9. Leśny „TURNICA” w Makowej o pow. 151,86 ha. Teren rezerwatu zawiera fragment starej puszczy bukowo-jodłowej, w której dominuje podgórska forma buczyny karpackiej. Malownicze wąwozy i jary dodają rezerwatowi szczególnego uroku. Bogato reprezentowana jest flora i fauna z licznymi gatunkami chronionymi i zagrożonymi wyginięciem.

Oprócz ścieżek dydaktyczno-przyrodniczych utworzonych w trzech w/w rezerwatach na ternie Parku powstało jeszcze sześć niżej wymienionych ścieżek:
1. „Kopaniny” w Dylągowej,
2. „Na Łomnej” w Łomnej,
3. „Bobrowa Dolina” w Lipie,
4. „Pomocna Woda” w Starej Birczy,
5. „Kamionka” przebiegająca przez wsie Korzeniec, Boguszówka, Huta Brzuska,
6. „Do Ralla” w Krasiczynie.

Na terenie Parku uznane są również inne formy ochrony przyrody, a mianowicie 102 użytki ekologiczne oraz 16 stanowisk dokumentacyjnych. Cenne walory przyrodniczo-krajobrazowe, historyczne i kulturowe Parku najlepiej poznać podczas pieszych wędrówek, ale również wycieczek rowerowych czy przejażdżek konnych. Dużą atrakcję turystyczną Parku w okresie wiosenno-letnim stanowi kolejka wąskotorowa z Przeworska do Dynowa. W rzekach Parku można skorzystać z kapeli lub złowić taa..ką brzanę, lipienia, klenia, szczupaka, świnkę, płoć, leszcza, pstrąga potokowego, certę, sandacza, suma i inne. Największa z rzek – San, stwarza dogodne warunki do uprawiania turystyki kajakowej.
W okresie śnieżnych zim korzystając z przygotowanych stoków (Przemyśl, Arłamów) lub niewysokich gór i pogórzy uprawić można saneczkarstwo i narciarstwo.
Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego jest więc krainą wymarzoną dla włóczęgów, samotników, fotografików, rysowników, wędkarzy, kajakarzy, amatorów kolarstwa i wielu innych osób.

Tekst zaczerpnięto z folderu „Najciekawsze miejsca w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego” wydanego przez Zespół Parków Krajobrazowych w Przemyślu.

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny atrakcyjne krajobrazowo o zróżnicowanych ekosystemach (często przeobrażonych w wyniku gospodarki człowieka) zapewniając zachowanie stanu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym. Obszary chronionego krajobrazu spełniają rozmaite funkcje. Są m.in. otulinami dla parków narodowych i krajobrazowych, stanowią korytarze ekologiczne. Zaspokajają także potrzeby związane z turystyką i wypoczynkiem. Status obszarów chronionego krajobrazu nadano terenom, które wyróżniają się specyficznymi i charakterystycznymi dla danego mezoregionu cechami krajobrazu. Uwzględniono przy tym stopień przekształcenia terenu oraz zmienność i różnorodność siedliskową.

Tereny Związku Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego obejmuje Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu oraz Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu.

Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony Rozporządzeniem Wojewody Podkarpackiego z dnia 28 czerwca 2005 roku (Dz. Urz. Woj. Podkarpackiego nr 94, poz. 1585) obejmuje powierzchnię 46 976 ha na terenie gmin: Pruchnik, Rokietnica, Roźwienica, Bircza, Dubiecko, Fredropol, Krasiczyn, Krzywcza, Przemyśl. Ten Obszar Chronionego Krajobrazu powstał z połączenia Hyżyńsko-Gwoźnickiego i Przemysko-Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i stanowi otulinę dla Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Na terenie podgórskim, poprzecinanym licznymi rzeczkami i potokami, występują drzewostany bukowe i jodłowe oraz grądy. Najwyższe wzniesienia dochodzą do 430 m n.p.m. Lasy są pełne zwierzyny. Spotkać można rzadkie gatunki zwierząt. Do najciekawszych gadów należy żmija zygzakowata; ptaków – jastrząb, myszołów, trzmielojad i bocian czarny; ssaków – gronostaj, dzik i kuna leśna. Można tu podziwiać przełomy Sanu i Wiaru. Osobliwością geologiczną są formacje solonośne w Kormanicach, Aksmanicach, Dubiecku i Sólcu.

Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony już w 1972 roku i powiększony w 1991 r, zajmuje dziś rozległy obszar o powierzchni 259 234 ha. Rozciąga się od 2 parków krajobrazowych stanowiących otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego – Parku Krajobrazowego Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego –aż po same krańce Bieszczadów turystycznych i Park Krajobrazowy Gór Słonnych zamykający je od północy. Administracyjnie znajduje się na terenie gmin: Baligród, Brzozów, Czarna, Dydnia , Komańcza, Lesko, Lutowiska, Olszanica, Nozdrzec, Sanok, Solina, Zagórz, Ustrzyki Dolne. Ten malowniczy teren z dwoma perłami w koronie gór – Jeziorem Solińskim i Jeziorem Myczkowieckim – posiada unikalną budowę geomorfologiczną, naturalny charakter zbiorowisk roślinnych, bogata florę i faunę oraz liczne obiekty kultury materialnej. Osobliwościami przyrodniczymi są tutaj rezerwaty przyrody: „Olsza kosa” w Stężnicy koło Baligrodu, „Kamieniołom na Kozińcu” w Bóbrce, „Nad Jeziorem Myczkowieckim” w masywie Berda, „Przełom Sanu pod Grodziskim” w Zwierzyniu, rezerwat leśny „Grąd” w Średniej Wsi i jedyny na Podkarpaciu rezerwat faunistyczny „Bóbr w Uhercach” chroniący zagrożonego wymarciem bobra europejskiego oraz liczne ptactwo gromadzące się wokół bieszczadzkich zbiorników wodnych na Sanie. Wśród nich występują prawdziwe skarby ornitologiczne, jak orzeł przedni, orlik krzykliwy, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzebieniasty, dzięcioł trójpalczasty, kormoran czarny, bocian czarny, gągoł, czapla siwa, zimujące wielobarwne dzikie kaczki, a ostatni nawet przylatujące łabędzie. Gady reprezentuje 8 gatunków i wszystkie są pod ochroną. Osobliwością spotykaną leśnictwie Orelec i w okolicach Jeziora Myczkowieckiego jest bardzo rzadka w Polsce traszka karpacka, jaszczurka zielona (gatunek występujący sporadycznie) i salamandra plamista, a także kumaki, rzekotki i traszki. Szczęśliwcy mogą także zobaczyć dużego (dł. ok. 2 m), lecz niegroźnego dla człowieka węża Eskulapa (gatunek skrajnie zagrożony w kraju). Na terenie obszaru podziwiać możemy wspaniałe pomniki przyrody, pomnikowe drzewa w zachowanych jeszcze fragmentarycznie parkach podworskich w 14 miejscowościach Bieszczadów a także fragmenty XVIII-wiecznych pięknych ogrodów i parków podworskich do dziś jeszcze szczegółowo niebadanych i nieopisywanych w kolejnych 19 miejscowościach.

Materiał powstał na podstawie: informatora „Przemyskie Krajobrazy” wydanego przez ZPK w Przemyślu 1998 roku, www.podkarpackie.travel.pl, www.zielonepodkarpackie.pl, www.bieszczady.pl,

Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna to wyznaczona w terenie trasa, która umożliwia zapoznanie sie z najciekawszymi obiektami przyrodniczymi na danym obszarze. Pełni ona funkcje turystyczne, ale powinna służyć przede wszystkim edukacji ekologicznej poprzez nauczanie właściwego spojrzenia na przyrodę i procesy w niej zachodzące oraz wprowadzanie w świat natury i pogłębianie wiedzy przyrodniczej dzięki możliwości prowadzenia obserwacji w terenie. Miejsca przystankowe na ścieżkach lokalizowane są przy ciekawych obiektach przyrodniczych, historycznych bądź kulturowych. Ścieżki doskonale nadają się do prowadzenia szkolnych zajęć terenowych, zgodnie z programem nauczania w poszczególnych klasach.


Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Winne – Podbukowina”

Torfowisko w Bachórcu położone niedaleko Dubiecka jest jedynym torfowiskiem typu przejściowego i wysokiego na terenie Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego oraz jego otuliny, którą stanowi Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Torfowisko zostało objęte ochroną rezerwatową o nazwie „Broduszurki” w 1995 roku. Przez środek rezerwatu poprowadzona jest ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Winne-Podbukowina”.
Ścieżka jest łatwo dostępna. Leży 30 kilometrów od Przemyśla, przy trasie Przemyśl – Dynów. Dojechać do niej można: autokarem PKS–em i rowerem. Od drogi głównej prowadzi do niej droga asfaltowa z Przedmieścia Dubieckiego przez Kolonię Bachórzec długości 2 kilometrów. Końcowy odcinek ok. 100 metrów przed przestankiem nr 1 to droga polna. Jest tu miejsce do ewentualnego nawrócenia autokaru oraz wyznaczone do wypoczynku i rozpalania ogniska. Z przystanku PKS w Przedmieściu Dubieckim (w kierunku na Przemyśl) prowadzi ścieżka przez pola do tej samej drogi asfaltowej. Dojście do torfowiska zajmuje ok. 20 min. Z daleka torfowisko jest dobrze widoczne jako malowniczo zalesiony teren. Czas potrzebny na przejście ścieżki wynosi ok. 40 min. Na trasie ścieżki rozlokowano 5 tablic przystankowych, zawierających podstawowe informacje o zbiorowiskach roślinnych oraz gatunkach roślin rosnących i zwierząt żyjących w okolicach każdego przystanku. Przewodnik znacznie rozszerza ich opis. Piktogramy umieszczone na tablicach przypominają o zachowaniu się na ścieżce. Oprócz tego ustawiono dwie tablice informacyjno-poglądowe: jedną – w Przedmieściu Dubieckim przy drodze prowadzącej na Winne, po lewej stronie drogi Przemyśl-Dynów; drugą – na początku ścieżki dydaktyczno-przyrodniczej. Przy drodze prowadzącej na Winne przy kapliczce stoi również tablica kierunkowa informująca o ścieżce.

Przystanek 1
Ścieżka nasza rozpoczyna się na niewielkim wzniesieniu, gdzie rośnie kilka dorodnych sosen. Jest to wschodnie obrzeże torfowiska. Na zachód rozciąga się widok na ścianę lasu z malowniczo odznaczającymi się brzozami brodawkowatymi. Bliżej widoczne są świeże doły po wydobytym torfie (wyrobiska, potorfia). Pomiędzy nimi jest teren podmokły porośnięty przez zarośla składające się z krzewiastych wierzb, młodych brzóz i sosen oraz roślinność błotną: pałkę, trzcinę, różne gatunki turzyc i sitów. Do dołów dochodzimy krajem łąki, na której z kolei obserwujemy zbiorowisko roślin łąkowych. Jest to zespół z panującym jaskrem rozłogowym, który rozwinął się na półnaturalnych, częściowo spasanych łąkach rosnących na glebach torfowych, które zawierają dużo wilgoci. Doły natomiast porośnięte są rzęsą drobną i trójrowkową, tworzącą kożuchy na powierzchni stawu. Tam, gdzie jest odkryte lustro wody można znaleźć ciekawą drapieżną roślinę – pływacza zwyczajnego. Po jego wyłowieniu możemy zauważyć na postrzępionych listkach przeźroczyste pęcherzyki służące do chwytania drobnych zwierząt wodnych. Otwór pęcherzyka zamknięty jest ruchomą klapką, która otwiera się tylko do wnętrza. Zwierzątko, które dostanie się wraz ze strumieniem wody do środka pęcherzyka, nie ma drogi wyjścia, zostaje strawione i wchłonięte przez roślinę. W miejscu tym, przed utworzeniem rezerwatu, wydobywano torf, dlatego dość dobrze jest tu widoczny przekrój górnych warstw złoża. Powracamy do miejsca, w którym rozpoczyna się ścieżka. Dalszą trasę będą nam wskazywać strzałki. W zaroślach nad potorfiami i rowami melioracyjnymi słyszymy często charakterystyczny śpiew strumieniówki. Wydaje ona dźwięk podobny do otwieranych i zamykanych nożyc (dze, dze, dze, dze). Dalej przechodzimy przez łąkę z zespołem babki lancetowatej po lewej i pokrzywy żegawki, po prawej stronie.
Wkraczamy do lasu i dochodzimy do przystanku nr 2

Przystanek 2
Poznajemy tu różne gatunki drzew i krzewów. Są to zarośla wierzbowe lub inaczej łoziny.
Występują one w starych rowach potorfowych i łąkach, gdzie utrudniony jest odpływ wody przy okresowo wysokich jej stanach. Głównym gatunkiem są tu krzewiaste wierzby. Najliczniejsza jest wierzba szara zwana również łozą, towarzyszą jej wierzba uszata i pięciopręcikowa. Często pojawia się też, będąca pod ochroną kruszyna pospolita zwana inaczej szakłakiem kruszyną. Latem, wraz z kwiatami, na jednej gałęzi kruszyny, równocześnie mogą występować owoce w różnej fazie dojrzałości. Niedojrzałe jagody są zielone, następnie czerwone, a całkiem dojrzałe czarne. Uwaga! Nie spożywać, gdyż są trujące! Ponad krzewami wyrastają pojedyncze okazy drzew: olszy szarej, brzozy, osiki, sosny, dębu szypułkowego. Runo tworzą tu rośliny bagienne: m.in. pałka szerokolistna, trzcina pospolita, turzyca prosowa i kwitnąca wczesną wiosną knieć błotna (popularny kaczeniec) oraz inne rośliny przenikające z pobliskiego boru bagiennego. Łoziny rozwinęły się na tym terenie jako zbiorowiska okrajkowe torfowisk wysokich, na skraju dołów potorfowych i tworzą mozaikę z płatami tego boru. Idąc w kierunku następnego punktu wychodzimy z lasu skręcamy w lewo. Przechodzimy przez łąkę trzęślicową, która najbujniej rozwija się w pełni lata. Tworzy ona wtedy malowniczy i wielobarwny kobierzec. Kwitną tu m.in. białe kwiaty krwawnika kichawca, żółtej tojeści pospolitej, niebiesko–fioletowe główki czarcikęsu, żółte grona groszku i czarno–purpurowe główki krwiciągu lekarskiego. Trzęślica modra, najliczniejsza na tym rodzaju łąk, nadaje jej w czasie kwitnienia brunatno–fioletowy wygląd. Po lewej stronie widoczne są kępy wrzosu i borówki, świadczące o procesie jałowienia tej łąki. Po drodze, którą idziemy przemykają często jaszczurki żyworodne bardzo licznie tu występujące. Możemy również dostrzec jaszczurkę zwinkę i żabę trawną.

Przystanek 3
Znajdujemy się nad dużym potorfiem wypełnionym wodą. Na obrzeżach miejsca podtopione porastają mchy torfowce. Kępy mchów oplatają płożące się gałązki żurawiny błotnej. Jest to tzw. zespół pła mszarnego, który tworzy kożuch na powierzchni wody. Umacniają go rozłogi trzcinnika prostego, wełnianki pochwowatej, turzyc skrzypu błotnego i innych.
Spotkamy tu rzadką, chronioną roślinę – rosiczkę okrągłolistną. Rosiczki za pomocą lepkich gruczołowatych włosków znajdujących się na liściach łapią małe owady, które służą im jako źródło azotu (na torfowisku jest go bardzo mało). Gruczoły produkują wydzielinę trawienną rozkładającą zdobycz. Produkty trawienia rośliny przyswajają za pośrednictwem włosków absorbujących. Nad brzegami licznie wygrzewają się w słońcu żaby wodne, które spłoszone z głośnym pluskiem wskakują do wody. Na powierzchni wody można zaobserwować zygzak polującego zaskrońca. Opuszczamy przystanek nr 3 i przechodzimy zakręt. Tu kończy się wygodna droga, ponieważ „ścieżka” skręca do boru bagiennego – uwaga na strzałki! Przystanek nr 4 znajduje się na trzeciej z kolei polance.

Przystanek 4
Jesteśmy w sercu boru bagiennego. Jest to las sosnowy występujący na mokrych, kwaśnych glebach torfowych. Grubość złoża torfu pod płatami tego zespołu dochodzi do 7 m. O powstaniu jego zadecydował wysoki poziom wody gruntowej w ciągu prawie całego roku. Krótki czas lata i wczesnej jesieni, w którym woda opada wystarczy do przerwania procesów torfotwórczych i tym samym do rozwoju lasu. Drzewa tu rosnące są mało zwarte, niskie i złej jakości. Rośnie tu głownie sosna zwyczajna, która posiada duże zdolności w przystosowywaniu się do różnych warunków siedliskowych. Występuje zarówno na piaskach, gdzie wytwarza głęboki system korzeniowy sięgający do poziomu wody gruntowej, jak i na torfach, gdzie zakorzenia się płytko. Inne drzewa tu spotykane to brzoza i osika. W nielicznej warstwie krzewów dużą rolę odgrywa kruszyna. Wśród krzewinek wyróżnia się borówka bagienna i szczególnie pięknie wyglądające wiosną, kwitnące bagno zwyczajne. Jest to intensywnie pachnąca roślina kiedyś zbierana i wykorzystywana przeciwko różnym dolegliwościom, takim jak kaszel, reumatyzm. Dziś jest objęta ochroną gatunkową ścisłą. Oprócz tego występuje tu borówka czarna, borówka brusznica i rośliny świadczące o trwającym jeszcze procesie tworzenia się torfu, takie jak mech torfowiec, wełnianka pochwowata i żurawina błotna. Możemy tu spotkać, szczególnie po deszczu, ropuchę szarą.
Z przystanku nr 4 idziemy kilka metrów prosto, następnie kierujemy się na prawo, mijamy dwa stawy i dochodzimy ścieżką do przystanku nr 5 znajdującego się pomiędzy trzecim a czwartym stawem. Mijamy las przed przystankiem jest klasyfikowany jako zespół boru mieszanego świeżego z przenikającymi do niego gatunkami roślin boru bagiennego.

Przystanek 5
Jest to dobre miejsce do obserwacji ptactwa wodnego. Gnieżdżą się tutaj kaczki krzyżówki i kurki wodne. Możemy również spotkać czaplę siwą, która pojawia się tu wiosną i jesienią podczas corocznych wędrówek. Żyje tu wiele owadów, których rozwój związany jest ze środowiskiem wodnym m.in. ważki ( małe, zielono–niebieskie łątki, lub większa czerwono–rdzawa ważka szablak), jętki, których nazwa łacińska Ephemeroptera pochodzi od ich krótkiego życia, a trwa ono zaledwie kilka godzin lub dni. Występują tu również nartniki pluskwiaki odżywiające się owadami, które poruszają się po powierzchni wody za pomocą specjalnych włosków znajdujących się na odnóżach. Z chrząszczy wodnych można tutaj spotkać m.in. pływaka żółtobrzeżka. Nazwa jego pochodzi od żółtego obrzeżenia na pancerzu. Dorosłe chrząszcze i larwy polują na różne wodne organizmy, nawet na kijanki i ryby. (rys. 15 )
Na tym przystanku kończy się ścieżka po torfowisku. Stąd po przejściu przez kładkę i skręceniu w lewo, droga polną możemy powrócić do jej początku lub kontynuować marsz dalej.

Słowniczek niektórych terminów występujących w przewodniku:

Torf – masa organiczno-mineralna powstała w wieloletnim procesie torfienia, czyli biochemicznego przetworzenia obumarłej roślinności torfowiskowej przy nadmiernym uwilgotnieniu i małym dostępie tlenu; powstają wtedy warunki, które powodują zjawisko gromadzenia się węgla i unieruchomienia substancji organicznych w trudno rozkładalnej formie. Torf stosowany jest na opał, do produkcji nawozów organicznych oraz jako surowiec chemiczny do produkcji farb, węgla aktywowanego, wosku.
Torfowiec – rodzaj z klasy mchów; obejmuje ponad 300 gatunków strefy umiarkowanej i chłodnej; w Polsce występuje 26 gatunków, które tworzą gęste darnie w wilgotnych lasach i na torfowiskach.
Torfowisko – zbiorowisko roślin łąkowo-bagiennych i błotnych, które wytwarza złoże torfu (średnio l mm\rok). Powstają w obniżeniach terenu i na podłożu trudno przepuszczalnym, w klimacie umiarkowanym i chłodnym. Głównie rośliny torfotwórcze wykazują nieograniczony wzrost (części starsze stopniowo obumierają i powiększają pokłady torfu). Spełniają ważną rolę w zatrzymywaniu wód opadowych (działają jako zlewnia). Zależnie od warunków powstania rozróżnia się 3 typy torfowisk:
– torfowiska niskie, powstają w dolinach rzek i strumieni, w zasięgu powierzchniowych i wgłębnych ruchów wody. Są zasobne w składniki pokarmowe i żyzne. Po melioracji stanowią bardzo wartościowe użytki zielone.
– torfowiska wysokie powstają w bezodpływowych zagłębieniach; korzystają jedynie z wód opadowych, są ubogie w składniki pokarmowe i silnie kwaśne. Tworzą je przede wszystkim mchy torfowce, wełnianki i krzewinki z rodziny wrzosowatych (np. żurawina błotna, bagno zwyczajne), oraz rosiczki. Torfowiska wysokie tworzą charakterystyczne kopuły w części środkowej, a woda opadowa spływając gromadzi się na brzegu torfowiska w tzw. okrajku. W Polsce są rzadkie i nie nadają się do melioracji.
– torfowiska przejściowe powstają w warunkach pośrednich lub są krótkotrwałym stadium sukcesji torfowiska wysokiego.
Zbiorowisko roślinne – każde naturalne zgrupowanie roślin, bez względu na jego skład gatunkowy, mające zbliżone wymagania życiowe. Jest to zarówno skupienie porostów na korze drzewa, jak i las sosnowy, łąka i tym podobnie.
Zespół roślinny jest to typ zbiorowiska roślinnego. Jako podstawowa jednostka florystycznej klasyfikacji roślinności od innych zbiorowisk roślinnych różni się określonym składem florystycznym, a zwłaszcza gatunkami charakterystycznymi, tj. rosnącymi tylko w jego obrębie, albo też spotykanymi w nim częściej lub obficiej i bujnej niż w innych zbiorowiskach.

Tekst powstał na podstawie przewodnika po ścieżce przyrodniczo-dydaktycznej „Winne-Podbukowina” wydanego przez Zarząd Parków Krajobrazowych w Przemyślu w 2000 roku. 

Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Kopaniny” w Dylągowej

Nazwa ścieżki przyrodniczo-dydaktycznej pochodzi od nazwy uroczyska Kopaniny w Dąbrówce Starzeńskiej, którego najwyższy szczyt wynosi 333,4 m n.p.m. natomiast terytorialnie ścieżka położona jest na terenie miejscowości Dylągowa. Organizacja ścieżki: – długość ścieżki – ok. 3 km, – czas przejścia – 2-2,5 h, – oznakowanie: tablice przystankowe, strzałki oraz biało-czerwone znaki na drzewach wskazujące kierunek poruszania się, – zalecamy przewodnik oraz ubiór i obuwie sportowe, lornetka, – Dojazd do ścieżki: początek ścieżki jest na dość dużym polu biwakowym Nadleśnictwa Dynów. Do miejsca tego od Dynowa można dojechać samochodem i rowerem drogą na Żohatyn lub autobusem PKS do Dąbrówki Starzeńskiej – dalej pieszo. Samochodem lub rowerem można też dojechać drogą Bircza-Dynów biegnącą przez Lipę, Jawornik Ruski i Żohatyn. Na wyżej wspomnianym polu można biwakować po wcześniejszym uzgodnieniu z Nadleśnictwem Dynów. Posadowiona jest w tym miejscu tablica informacyjno-poglądowa z mapą sytuacyjną ścieżki oraz krótkim jej opisem.

Przystanek 1
Po lewej stronie drogi znajduje się ciekawa odkrywka geologiczna obrośnięta od dołu osikami, wierzbą iwą, młodymi bukami, klonami polnymi, krzewami malin i leszczyną. Na samej górze skarpy rosną jodły, świerki, buki i pojedyncze dęby. Stromy brzeg tej odkrywki, zwłaszcza w jej dolnej części porasta podbiał pospolity. Uważniejszy obserwator może dostrzec kumaka górskiego, który być może wyszedł na poszukiwanie pożywienia. Podlega on na ochronie gatunkowej, a zaskoczony przez intruza odwraca się spodem ciała i odstrasza jaskrawo-żółtą barwą brzucha. Wśród roślin zielnych spotkać tu możemy miodunkę ćmą, babkę lancetowatą, przytulię czepną, przetacznika ożankowego, wilczomlecz migdałolistny, rzeżuchę łąkową, niezapominajkę polną i gwiazdnicę trawiastą. Biorąc pod uwagę genezę geograficzną tego miejsca jest to odkrywka fliszu karpackiego pochodzącego z okresu trzeciorzędu. Na ścianie odkrywki widoczny jest jej profil. Na przeciwległej skarpie można zauważyć fałd powstały w skutek ruchów tektonicznych, które powodowały piętrzenie się i nakładanie na siebie różnych warstw. Bezpośrednio pod powierzchnią gleby znajduje się warstwa piaskowca o grubości 30-40 cm wykorzystywanego jako materiał budowlany. Pod nim są bardzo miękkie, beżowo- brunatne łupki krzemionkowe, które pod wpływem uderzenia rozłupują się na cienkie płytki. Niżej w kolejności biegną pasma twardszego margla krzemionkowego (o zawartości krzemionki do ok.30%) i najtwardszego w warstwie rogowca czarnego, w którym znajdować się mogą minerały półszlachetne takie jak: opal czy kryształ górski (czysty kwarc przeźroczysty). W przekroju tej odkrywki są widoczne również żyły kalcytu. Powstały one w wyniku nanoszenia przez wodę w szczeliny tektoniczne węglanu wapnia, który pod wpływem nacisku przemieszczających się skał uległ skrystalizowaniu. Wnikliwi obserwatorzy tej odkrywki mogą natknąć się na odciski szkieletów ryb i jej warstwach. Dzięki takim właśnie śladom, mamy możliwość poznania pradawnych procesów i zjawisk zachodzących na i pod powierzchnią Ziemi na lądzie, w morzu i w atmosferze. W pobliżu odkrywki rozciąga się piękna polana, na której można podziwiać kwitnące rośliny wabiące swoim zapachem różne gatunki owadów. Rozchodzą się tu dwie drogi, jedna na lewo do góry w stronę wsi Dylągowa, druga prosto do Żohatyna, którą dalej podążamy. Skraj lasu przy polanie to doskonałe miejsce do obserwacji żyjących tu ptaków. Uważny obserwator zauważy aktywne wiosną: pierwiosnki, świergotki drzewne i piecuszki a nad polaną często zauważyć można przelatujące myszołowy zwyczajne w maju zaś, po powrocie z afrykańskich zimowisk krąży nad polaną trzmielojad. Spotykamy tu również wychodzące z lasu sarny, w podmokłych miejscach na drodze możemy poszukać tropów jeleni i dzików.

Przystanek 2
Idąc prostą drogą mijamy po lewej stronie tablicę graniczną Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego. Dalej przechodzimy pod szlabanem lub obok niego i skręcamy w lewo do lasu. Droga wiedzie pod górę niezbyt głębokim wąwozem, którego zbocza ulegają ciągłej, powolnej erozji wodnej. Stosunkowo miękkie podłoże, charakterystyczne dla całych Karpat łatwo jest wymywane i zniszczone przez wodę co z kolei powoduje stopniowe pogłębianie się tego wąwozu. Po obu jego stronach obserwujemy jednolity pod względem gatunku, a zróżnicowany wiekowo (piętrowo) drzewostan – jodłowy ze sporadyczną domieszką drzew liściastych (osika, brzoza). Zauważamy tu stare jodły, które w wyniku obsiewu dają początek młodemu pokoleniu widocznemu w odsłoniętych lukach i wzdłuż drogi, tworzącemu nalot. Niższe piętro stanowi młodnik jodłowy powstały z samosiewu, w którym widoczne jest zjawisko wydzielania się drzew. Polega ono na tym, że drzewa o większym potencjale życiowym szybciej przyrastają zdominowując słabsze osobniki i spychają je z warstwy podrostu do roli podszytu. W wyniku pełnego zwarcia jakie tu panuje jest duże ocienienie gleby powodujące zanikanie roślin zielonych i obumieranie dolnych gałązek jodełek, które następnie opadają co fachowo nazwane jest w leśnictwie zjawiskiem samooczyszczenia się drzewostanu. Dzięki temu procesowi dolne partie drzew stają się bezsęczne – podnosi to wartość techniczną drzewa z nich pozyskiwanego. Zabiegi pielęgnacyjne w tym drzewostanie powinny ograniczyć się wyłącznie do usunięcia posuszu oraz gatunków szybko rosnących (osika – wiek rębności 50 lat). Cała powierzchnia tego drzewostanu pokryta jest naturalnym młodnikiem jodłowym i nie ma potrzeby jej sztucznego odnawiania – ma on cechy lasu naturalnego. Patrząc pod nogi przyglądnijmy się brunatnemu zabarwieniu gleby, które spowodowane jest obecnością w niej związków żelaza stanowiącego spoiwo warstw piaskowców drobno- i gruboziarnistych wchodzących w jej skład. Las ten, mimo gospodarczego wykorzystania ma bardzo naturalny wręcz „dziewiczy” charakter. Napotkać tu można naturalne przeszkody utworzone z powalonych drzew, porośniętych mchami i porostami. Spoglądając bacznie, w koronach drzew zauważymy skrzydlatych mieszkańców. Wśród igliwia jodeł uwijają się zniczki sosnówki. W podszyciu zaś panują śpiewające perlistymi tonami, rudziki. W kwietniu z okolicznych drzewostanów dobiegają charakterystyczne bębnienia dzięciołów: dużego i średniego. Słychać również doniosły głos dzięcioła zielonosiwego, brzmiącego jak smutny śmiech „hihihihi hi hi hi hi”. Tu też możemy wsłuchać się w wieczorne koncerty śpiewaka, trwające długo po zachodzie słońca. Śpiew śpiewaka uważany jest obok słowika szarego za najpiękniejsze ptasie tony w polskiej przyrodzie.

Przystanek 3
Zmierzając dalej zauważyć można zmianę w składzie gatunkowym drzewostanu. Oprócz jodły rosną nim graby, sporadycznie buki i dęby. W związku z większym dostępem światła do dna lasu w runie zaczynają pojawiać się różne gatunki roślin: zawilec gajowy, dąbrówka rozłogowa, żywokost sercowaty, pierwiosnka wiosenna, konwalijka dwulistna, żywiec cebulkowy, szczawik zajęczny, starzec leśny, miodunka ćma, szczyr trwały, kokoryczka wielokwiatowa, marzanka wonna, czerniec gronkowy i złoć żółta. Roślinność ta jest charakterystyczna dla zbiorowiska leśnego zwanego podgórską formą buczyny karpackiej (Dentario-glandulosae-Fagetum collinum) dominującego w całym oddziale, w którym przebiega trasa ścieżki. Podchodzimy pod niewysokie wzniesienie, w połowie którego znajduje się miejsce, skąd roztacza się piękny widok na dolinkę. W jej dnie widać płynący potoczek. Zbocza tej dolinki porośnięte są miesięcznicą trwałą, a na wiosnę kwitnie tu knieć błotna popularnie zwana kaczeńcem. Po przejściu kilkunastu metrów wyżej widzimy okazy obumarłych drzew, na których widocznie są owocniki hubiaka pospolitego. Są one przykładem, że drzewa podobnie jak ludzie nękane są różnymi dolegliwościami na skutek porażenia przez choroby, opanowania przez szkodniki, bądź też w wyniku emisji przemysłowych lub zmian warunków klimatycznych. W miejscu tym rośnie dojrzały drzewostan bukowy, który osiągnął już wiek rębności czyli 110 lat. W chwili obecnej na znacznej powierzchni widoczny jest tu gęsty młodnik jodłowy, powstały z obsiewu dorodnych jodeł, usuniętych w ramach prac leśnych. Następnym zabiegiem hodowlanym będzie wycinka drzewostanu bukowego, który osiągnął już wiek rębności i spełnił swoją rolę, rozsiewając się w lukach między kępami młodnika jodłowego w postaci gęstych „szczotek” nalotu bukowego. Dzięki tym pracom cała powierzchnia pokryta jest odnowieniem. Stojąc na widokowym szczycie przystanku wsłuchujemy się w otaczający nas świat ptaków zamieszkujących to środowisko. Szczególnie wyraziście słychać wszelkie głosy ptasie wiosną. Każdy z gatunków poprzez śpiew stara się poinformować innego o zajętym terytorium. Możemy tutaj usłyszeć nawet zobaczyć takie gatunki jak: zięba, kos, świstunka leśna oraz rzadkie już muchołówki: małą i białoszyją. Tu też często żeruje jeden z najrzadszych dzięciołów w Polsce dzięcioł białogrzbiety. Na pniach buków oprócz dzięciołów żerują kowaliki i pełzacze leśne. Idąc dalej wzdłuż ścieżki w podmokłych miejscach zobaczymy ślady nocnego żerowania dzików, a w gruncie zostawiają tropy: sarna i jeleń. Tu też możemy zobaczyć popularnego i doskonale znanego wszystkim ślimaka winniczka. Bogaty w wiele gatunków jest również świat owadów w tym motyli i chrząszczy.

Przystanek 4
W dalszym ciągu poruszamy się w górę, mijając po prawej stronie okazałe, rozwidlone od dołu buki zwane rozpieraczami, które z punktu widzenia lasu gospodarczego są niepożądane, gdyż silne ich rozgałęzienia wypierają osobniki rosnące w ich najbliższym otoczeniu. Poza tym wartość techniczna drewna z takich drzew jest bardzo niska. Buki te jednak cieszą oko i są dużą atrakcją ścieżki. Towarzyszą im inne gatunki drzew: brzoza, jawor i dąb, pojedynczo sosna, jednak ze znaczną przewagą jawora. Wiek tego drzewostanu wynosi około 50 lat. Prace hodowlane jakie się w nim wykonuje noszą nazwę trzebieży późnej i ukierunkowane są na stworzenie optymalnych warunków drzewom dorodnym czyli najlepszym pokrojowo, jakich jest wiele w oglądanym fragmencie lasu. Polegać one będą usunięciu egzemplarzy rozwidlonych, pochyłych lub chorych. W podroście widoczne są tu buki, jodły oraz jawory a w nalocie jawory oraz pojedynczo czereśnie i graby. Runo tworzą: wawrzynek wilczełyko jeden pierwszych kwitnących krzewów na wiosnę (ma czerwone trujące owoce), kokorycz pełna, czworolist pospolity, kopytnik pospolity, konwalijka dwulistna, czosnaczek pospolity, żywiec cebulkowy, czerniec gronkowy, miesięcznica trwała, wilczomlecz migdałolistny, szczyr trwały, bluszczyk kurdybanek, rzeżucha leśna i wiele innych.

Przystanek 5
Znajdujemy się przy okazałym dębie szypułkowym. Zachęca on do odpoczynku po trudach wspinaczki pod swoimi cienistymi konarami w kształcie olbrzymiego parasola. Możemy w miejscu tym usiąść i posilić się obserwując przy okazji bacznie otaczającą przyrodę. Dąb ten jest jednym z wielu gatunków należących do rodziny bukowatych. Jego cechą charakterystyczną są krótkoogonkowe liście, skórzaste i obustronnie nagie, u nasady uszate lub sercowate. Nazwa szypułkowy pochodzi od długich szypułek, na końcu których zawieszone są jego owoce – żołędzie (orzechy). Żołędzie są umieszczone pojedynczo w miseczkach, gęsto pokrytych łuskami. Dąb ma krótki, silnie rozgałęziony pień i szeroką koronę; dorasta nawet do 50 metrów wysokości. W Polsce należy do najpospolitszych i najbardziej długowiecznych gatunków (żyje nawet 1000 lat i dłużej) – przez długie lata może stanowić trzon drzewostanu. Drewno pozyskiwane z niego jest ciężkie, twarde i trwałe, używane m. in. do wyrobu mebli i klepki podłogowej. Po długim leżeniu w wodzie czernieje i jest jeszcze twardsze – tzw. czarny dąb („polski heban”). W otoczeniu oraz bliskim sąsiedztwie dębu w runie rosną kokoryczka wielokwiatowa, czworolist pospolity, marzanka wonna, czerniec gronkowy, konwalijka dwulistna, wilczomlecz migdałolistny, czosnaczek pospolity, gajowiec leśny, bluszczyk kurdybanek, niezapominajka leśna, dąbrówka rozłogowa, złoć żółta, groszek leśny i skrzyp leśny. Stojąc przy drzewie możemy usłyszeć śpiewające zięby, strzyżyki oraz pokrzewki: czarnołbistą i ogrodową. Wieczorna pora to czas wsłuchiwania się w organowe tony śpiewu kosa. W dni deszczowe pomiędzy starym listowiem a powalonymi pniami drzew możemy dostrzec jednego z najpiękniej ubarwionych płazów ogoniastych – salamandrę plamistą. Lśniąca, kruczoczarna barwa skóry kontrastuje z żółtymi plamami. To barwa ostrzegawcza, informująca, że ofiara może być niebezpieczna. Drzewostan jaki widzimy tutaj jest słaby jakościowo zarówno pod względem technicznym jak i hodowlanym. W składzie gatunkowym widoczna jest przewaga osiki i brzozy, które szybko osiągają dojrzałość i następnie starzeją się. W związku z tym zabiegi pielęgnacyjne będą polegały na usunięciu drzew tych gatunków o słabszej kondycji zdrowotnej i preferowaniu znajdującego się w składzie gatunkowym buka jako nasiennika (drzewo w wieku rębnym pozostawione w celu uzyskania naturalnego obsiewu gleby). Pozytywnym zjawiskiem jakie tu stwierdzamy jest obsianie przez drzewostan tej powierzchni dzięki czemu w nalocie możemy obserwować siewki buka, jawora i graba. Niemniej jednak w ramach odnowienia trzeba wprowadzić odnowienie sztuczne czyli obsadzenie powierzchni sadzonkami wyhodowanymi w szkółce leśnej (powierzchnia wydzielona, na której produkuje się materiał sadzeniowy: siewki, sadzonki drzew i krzewów do odnowień i zalesień).

Przystanek 6
Las oprócz tego, że stanowi doskonałe miejsce wypoczynku oraz cieszy oko ludzkie swoim bogactwem i różnorodnością gatunków roślin i zwierząt w nim zamieszkującym jest również „fabryką” produkującą materiał drzewny. Z lasu pozyskuje się użytki: główne i uboczne. Użytek główny stanowi drewno, gdyż cała gospodarka leśna ma za cel właściwe pozyskiwanie tego produktu. Użytki uboczne lasu to płody leśne takie jak: żywica, nasiona drzew i krzewów, owoce leśne, grzyby, kora drzewa, ściółka leśna, glina i piasek. Materiał drzewny jaki pozyskuje się z drzewostanu, w którym przebiega trasa ścieżki to przede wszystkim: – drzewo okleinowe – drewno okrągłe, wyrabiane w postaci kłód z drewna różnych gatunków drzew liściastych, przeznaczone do oklejania wyrobów drzewnych. – drewno tartaczne – przeznaczone do przetarcia w tartaku; minimalna grubość /średnica/ drewna tartacznego iglastego w cieńszym końcu bez kory wynosi 14 cm a liściastego 18 cm. Wyrabiane jest w postaci kłód (o długości 2,7 – 6,0) i dłużyc, – drewno średniowymiarowe iglaste (jodła, świerk, sosna) i liściaste (buk, dąb, osika, grab i brzoza) przeznaczone głównie dla przemysłu celulozowo-papierniczego i płytowego. Średnica tego drewna w cieńszym końcu powinna być nie mniejsza niż 5 cm, w grubszym nie większa niż 24 cm, – drewno opałowe – używane jako źródło energii. W zależności od grubości /średnicy/ w cieńszym końcu wraz z korą dzieli się na grubiznę opałową (od 5 cm) i drobnicę opałową (poniżej 5 cm) Do grubizny opałowej zalicza się układane w stosach drewno o długości 1 metra, a do drobnicy chrust gruby i cienki (pozyskiwany z całych gałęzi, małych drzewek i wierzchołków starszych drzew) oraz gałęzie opałowe (z gałęzi drzew i krzewów).

Przystanek 7
W miejscu tym mamy możliwość poznać różnicę między tzw. drzewostanem trzebieżowym a drzewostanem rębnym. Z lewej strony linii oddziałowej, którą zmierzamy obserwujemy drzewostan – z bukiem, grabem i brzozą w wieku około 60 lat o dużym zwarciu. Powoduje to znaczne ocienienie dna lasu, w wyniku czego rozwój roślin zielonych w runie następuje wczesną wiosną zanim korony drzew uniemożliwiają dostęp światła w jego wnętrze. Z tego tez powodu pojawienie się nalotu bukowego, jodłowego i jaworowego obserwujemy tylko przy linii oddziałowej lub na większych lukach. Widoczne są tu drzewa dorodne, które w ramach prac hodowlanych będą miały zapewnione warunki do rozwoju, produkcji nasion i obsiania się, czego kolejnym etapem będzie odnowienie naturalne drzewostanu. Doskonałym przykładem prowadzenia właściwej gospodarki leśnej jest drzewostan znajdujący się po drugiej stronie. W wyniku prawidłowo prowadzonych w nim prac trzebieżowych uzyskano najlepsze na tym siedlisku /las wyżyny/ drzewa, które osiągnęły już wiek rębności a jednocześnie spełniły swoje zadanie w wymianie pokoleń – młodnik jodłowy i nalot bukowo-grabowy są potomkami tych drzew. W tej części lasu w runie spotykamy niecierpka pospolitego, starca leśnego, marzankę wonną, wilczomlecz migdałolistny, szałwię lepką, gajowiec żółty, narecznicę samczą, sałatnika leśnego, żywiec cebulkowy, szczyr trwały, kokoryczkę wielokwiatową, czosnaczek pospolity. Starodrzew buczyny karpackiej to doskonały biotop (środowisko wyróżniające się określonymi warunkami wpływającymi bezpośrednio lub pośrednio na żyjące w nim organizmy roślinne i zwierzęce) dla puszczyka uralskiego, jednej z najrzadszych sów w Polsce. Dzięki właśnie temu środowisku gatunek ten jest dość często spotykany na Pogórzu Przemyskim. W starych dziuplastych drzewach bukowych gatunek ten składa już w marcu od 2 do 4 białych jajek, a pozbawiona prawie podszytu buczyna to doskonały rewir łowiecki. Czasami przy odrobinie szczęścia można zobaczyć polującego ptaka w dzień, co stanowi wyjątek w sowim świecie – ptaków polujących głównie nocą. Teren buczyny, to również królestwo zielonkawożółtej świstunki leśnej oraz brązowego strzyżyka. Z głębi lasu zagłębiając się w odgłosy przyrody usłyszymy głosy gołębi: siniaka i grzywacza. Po prawej stronie idąc w dół trasą ścieżki rzuca się w oczy okazały rozwidlony buk podobny do tego, który widzieliśmy przy 4 przystanku. Po drugiej zaś stronie możemy zobaczyć młode, karłowate jodełki uszkodzone przez zwierzynę. Szkody spowodowane przez zwierzynę występują w postaci: 1. czemchania (osmykiwania) – kaleczenie drzew i zrywanie kory podczas ocierania pnia lub pędów młodych drzew porożem lub czołem zwierzęcia; zwierze w ten sposób nie posila się lecz wyciera poroże ze scypułu (delikatnie owłosiony i silnie unaczyniony naskórek) oraz zaznacza swoje terytorium i dominację, 2. zgryzania (widać, że wierzchołek drzewka został zgryziony a w to miejsce wyrósł nowy) – zjadanie młodych, tegorocznych pędów co powoduje krzaczenie się drzew i brak przyrostu na wysokość a nawet jego całkowite zamieranie 3. spałowania – zdzierania z młodych drzew kory wraz z łykiem przez zwierzynę płową do celów pokarmowych (widać blizny na tej jodełce, które obniżają odporność i mogą spowodować jej całkowite zamarcie). Wzdłuż całej trasy ścieżki widoczne są liczne ślady bytowania w tym lesie dzika, jelenia i sarny. Leśnicy pomagają zwierzynie w trudnych dla niej okresach zimy budując dla niej paśniki i lizawki. W paśniku wykładają siano lub inną suchą karmę a w lizawkach sól niezbędną przede wszystkim w okresie linienia, przejścia zwierzyny na świeży żer czy przy wytważaniu poroża. Wszystkie te urządzenia możemy w tym miejscu zobaczyć.

Przystanek 8
Znajdujemy się w dolinie potoku, gleba jest tu podmokła i stanowi dobre warunki do bytowania różnych gatunków płazów, podlegających ochronie prawnej. Są to: żaba trawna, rzekotka drzewna, kumak górski, salamandra plamista, traszka. W miejscu tym utworzono stanowisko czynnej ochrony płazów. Przyczyniają się one do zwiększenia miejsc rozrodu tych zwierząt, które w środowisku naturalnym niejednokrotnie narażone są na wyginięcie w wyniku zaśmiecania, meliorowania i zatruwania wód. Siedlisko lasowe, otaczające stanowisko nazywane jest olsem, gdzie dominującym gatunkiem jest olsza i jesion. Gleba na olsach jest typu bagiennego. Poziom wód gruntowych jest tu zawsze wysoki, okresowo może występować na powierzchni gleby. Ze względu na dużą wilgotność i żyzność gleby (nanoszenie przez wodę składników mineralnych) i znaczne oświetlenie terenu roślinność jest tu soczystozielona i bujna. Do roślin wskaźnikowych w runie należą: turzyce, pokrzywa, wietlica leśna i malina. W warstwie podszytowej występują: kruszyna, bez koralowy, kalina koralowa, czeremcha oraz krzaczaste wierzby. Przystanek ten jest już ostatnim na trasie naszej ścieżki. Wracamy drogą asfaltową w kierunku miejsca skąd wyruszyliśmy na wędrówkę. Przejście drogą powrotną to okazja do obserwacji przyrody w odkrytym miejscu, szczególnie ptaków. Wieczorną porą uważnie rozglądamy się wkoło i wsłuchujemy w odgłosy przyrody bo być może, gdy dopisze nam odrobina szczęścia, spotkamy się z nocnym bywalcem tych terenów – puchaczem. Późnym latem kiedy duża ilość liści na drzewach skutecznie uniemożliwia obserwację skrzydlatych, przejście drogą wśród drzewostanów to doskonała okazja do obserwacji przelatujących między drzewami wilg. Odzywają się one charakterystycznym fletowym głosem „fifijo, filijo”. Samiec jak przystało na gatunek pochodzący z tropikalnych rejonów naszego globu szczyci się pięknym żółtym kolorem upierzenia z kontrastującymi czarnymi skrzydłami. Samica jest zielonkawoszara. Warto czasami spojrzeć również na otaczające drogę rowy. W miejscach z wodą zauważymy występującego tutaj kumaka górskiego oraz traszki karpackie. Jeśli ktoś zostanie dłużej na ścieżce do wieczora, do czego zapraszamy, zaobserwuje z łatwością przelatujące w locie godowym nad drogą słonki. Samiec w regularnych odstępach czasu co 10-15 minut przelatuje wybraną partię lasu wzdłuż cieków wodnych ponad wierzchołkami drzew, odzywając się charakterystycznym chrapiącym głosem „chrrrru”, „chrrrru”. Sądzimy, że pobyt na ścieżce pozwolił lepiej poznać bogatą przyrodę Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego oraz był wspaniałym relaksem. Mamy nadzieję, że Park pozyskał również nowych przyjaciół i zwolenników.

Tekst powstał na podstawie przewodnika terenowego po ścieżce przyrodniczo-dydaktycznej “Kopaniny” wydanego przez Zarząd Parków Krajobrazowych w Przemyślu w 1998 roku. 

Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych.

Rezerwat przyrody „Broduszurki”

Numer wg rejestru wojewódzkiego – 47,
Powierzchnia wg aktu powołującego – 25,91 ha,
Dokument powołujący M.P. 1996 r, nr 2, poz. 22.
Rodzaj rezerwatu – torfowiskowy,
Przedmiot ochrony (wg aktu powołującego) – dobrze wykształcone zbiorowiska torfowiskowe.

Rezerwat przyrody „Broduszurki” położony pomiędzy miejscowościami Winne-Podbukowina i Bachórzec powstał w 1995 roku. Zajmuje powierzchnię 25,91 ha i jest rezerwatem torfowiskowym o bardzo cennych walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Na terenie rezerwatu znajdują się zespoły boru bagiennego, torfowiska wysokiego i przejściowego z bardzo rzadką roślinnością. Występuje tutaj 10 zbiorowisk nieleśnych i 3 zbiorowiska leśne. To jest jedyne miejsce występowania torfowisk wysokich i przejściowych w tym rejonie. Torfowisko wysokie przejściowe i wysokie w zakolu Sanu pochodzi z okresu borealnego. Miąższość torfu sięga 7 metrów, a pod torfem zalega gytia ilasta o grubości kilku centymetrów. Dobrze wykształcone zbiorowiska, duża liczba gatunków chronionych a wśród nich nawet znajdujące się na czerwonych listach gatunków zagrożonych oraz przyległe do torfowiska łąki to cechy charakterystyczne tego rezerwatu. Dodatkowym elementem ubogacającym walory przyrodniczo-krajobrazowe tego terenu jest obecność licznych potorfi (dołów powstających po wydobyciu torfu wypełnionych wodą), na których można obserwować proces tworzenia się pła – pływającego kożucha roślin wodnych, na których stopniowo nasuwa się na lustro wody. Na terenie rezerwatu występuje zbiorowisko boru bagiennego o specyficznych warunkach siedliskowych tj. dużej wilgotności, beztlenowości i kwaśnym odczynie z charakterystycznymi roślinami takimi jak: sosna zwyczajna, brzoza brodawkowata, topola osika, kruszyna pospolita, bagno zwyczajne, borówka bagienna, żurawina błotna, liczne mchy i torfowce. Niezwykle interesującymi roślinami występującymi w rezerwacie są rosiczka okrągłolistna i pływacz zwyczajny (rośliny mięsożerne). Występują tu także inne rzadkie okazy flory objęte ochroną, tj. narecznica grzebieniasta, gwiazdnica bagienna, groszek błotny, wełnianka wąskolistna, wełniana pochwowata, bobrek trójlistkowy, liczne turzyce, widłaki, skrzyp bagienny, storczyk szerokolistny, tojeść bukietowa i wiele innych. Fauna reprezentowana jest m. in. prze liczne gatunki owadów, a przede wszystkim związanych ze środowiskiem wodnym ponad 30 gatunków ważek, w tym objęte ochroną gatunkową: iglica mała, zalotka biało czelna, zalotka większa. Występują tutaj interesujące i rzadkie gatunki motyli, chrząszczy i innych bezkręgowców. Bogato reprezentowana jest gromada gadów. Występują tutaj jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata. Torfianki wypełnione wodą sprzyjają rozwojowi płazów takich jak: ropucha szara, żaba wodna i żaba moczarowa. W gęstych zaroślach swoje potomstwo wyprowadza: bażant, kuropatwa, strumieniówka, pokrzewka pierwiosnek, piecuszek, wilga i dziwonia, a wśród szuwarów gniazda swoje buduje kokoszka wodna, kaczka krzyżówka, cyranka i cyraneczka. Z ssaków możemy zobaczyć lisa, wydrę, kunę leśną i sarnę. W rezerwacie urządzona jest ścieżka dydaktyczno-przyrodnicza „Winne-Podbukowina”, o której więcej w zakładce ścieżki przyrodniczo-dydaktyczne.


Rezerwat przyrody „Brzoza Czarna” w Reczpolu.

Numer wg rejestru wojewódzkiego – 19,
Powierzchnia wg aktu powołującego – 2,66 ha,
Dokument powołujący M.P. 1970 r, nr 25, poz. 211,
Rodzaj rezerwatu – florystyczny,
Przedmiot ochrony (wg aktu powołującego) – stanowisko brzozy czarnej.

Rezerwat przyrody “Brzoza Czarna” położony jest w miejscowości Reczpol w gminie Krzywcza przy trasie Przemyśl – Dynów. Jest to rezerwat florystyczny o pow. 2,60 ha. Gatunkiem panującym jest brzoza brodawkowata, obok jesionu dębu, jaworu, olszy szarej i topoli osiki. Występowanie brzozy czarnej, głównej osobliwosci rezerwatu, zarejestrowano w 1962 r. Należy ona do gatunków drzewiastych o małej liczbie stanowisk. Występuje rzadko w południowej i zachodniej Polsce, na obszarze objętym linią Śląsk – Nowy Tomyśl – Puszcza Kampinoska – Przemyśl – Nowy Targ. Jest to drzewo dorastające do 25 m wysokości i 70 cm pierśnicy. Dolna część pokryta jest matową korowiną o barwie ciemnostalowej, górna zaś posiada korę błyszczącą lub matową – ciemnobrązową, szarobrunatną lub ciemnowiśniową. Liście od góry są intensywnie ciemnozielone, a od spodu nieco jaśniejsze, co pozwala odróżnić brzozę czarną od innych gatunków tego rodzaju, na znaczną odległość.  W podszycie panuje grab a w runie zawilec gajowy i miodunka ćma. Faunę reprezentują przedstawiciele gromady ssaków: nietoperze, lis, zając, sarna, dzik; ptaków: jastrząb gołębiarz, kukułka, szczygieł, zięba; gadów: jaszczurka, żmija zygzakowata.


Rezerwat przyrody „Kozigarb”

Numer wg rejestru wojewódzkiego: 96
Powierzchnia wg aktu powołującego: 33,30 ha
Dokument powołujący: Dz. Woj. Podkarpackiego, poz. 2440
Rodzaj rezerwatu: przyrody nieożywionej
Przedmiot ochrony (wg aktu powołującego): zachowanie o ochrona góry meandrowej z bogatą mikrorzeźbą terenu wraz porastającym ją drzewostanem.

„Kozigarb” został uznany za rezerwat przyrody w 2012 r. Jego powierzchnia wynosi 33,3 ha. Położony jest na gruntach Skarbu Państwa, zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Kańczuga, obręb Pruchnik, w granicach wydzieleń leśnych 252 a, b, c, f, g, j, k.
Pod względem administracyjnym rezerwat przyrody znajduje się na działkach ewidencyjnych
nr 2110, obręb Bachórzec, 575 i 529 obręb Słonne, gmina Dubiecko, województwo podkarpackie.
Rezerwat ten obejmuje jeden z cenniejszych pod względem przyrodniczym fragmentów Pogórza. W granicach obiektu występuje rzadkie na tym terenie zbiorowisko kwaśnej buczyny górskiej Luzulo luziloidis-Fagetum oraz subkontynentalny grąd Tilio cordatae- Carpinetum betuli w odmianie małopolskiej. W obrębie rezerwatu spotkać można licznych
przedstawicieli flory górskiej i wiele gatunków, podlegających ochronie gatunkowej, a także
rzadkich. Do ciekawszych taksonów należą: naparstnica zwyczajna, lilia złoto głów, śnieżyczka przebiśnieg.
Cennym elementem istniejącego tu ekosystemu leśnego są ponad 100-letnie drzewostany bukowe oraz „skarłowaciały” drzewostan bukowy z domieszką sosny, występujący w zbiorowisku kwaśnej buczyny górskiej. Należy także wspomnieć o ponad140-letniej alei, będącej nie tylko ciekawym elementem w fizjonomii drzewostanów, ale stanowiącej także pewną wartość historyczno-kulturową rezerwatu. Położony w bezpośrednim sąsiedztwie Sanu kompleks leśny, w skład którego wchodzi omawiany obiekt stwarza dobre warunki do bytowania wielu gatunków fauny. Są to: kumak górski, rzekotka drzewna, dzięcioł zielonosiwy, muchołówka białoszyja i mała.
Specyficzne ukształtowanie góry meandrowej z głębokimi, wciosowymi dolinami potoków
oraz schodzącymi do Sanu wąskimi grzbietami o stromych stokach, gdzie spotkać można odsłonięcia fliszu karpackiego stanowi także niewątpliwy walor rezerwatu.

Opracowano na podstawie; Przewodnika po trasie turystycznej Ziemi Dubieckiej – Trzy ścieżki tożsamości wydanego przez TPZD w 2007 roku, folderu Gmina Dubiecko – walory przyrodnicze i turystyczne, wydanego przez UG w Dubiecku w 2007 roku, strony internetowej ZPK w Przemyślu – href=”http://www.zpkprzemysl.pl”>www.zpkprzemysl.pl, http://bip.rzeszow.rdos.gov.pl/rejestry-form-ochrony-przyrody-w-woj-podkarpackim

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

MIASTO DYNÓW

Lipa drobnolistna, wiek około 400 lat. Podczas inwentaryzacji w roku 2000 stwierdzono spróchniały pień i brak dużej części korony. Zabytek znajduje się w części ogrodu otaczającego plebanię przy ul. Ożoga.

Lipa drobnolistna, wiek około 200 lat. Zabytek znajduje się przy kościele w Dynowie.

Dąb szypułkowy, wiek około 350 lat. Pomnik zlokalizowany jest w parku podworskim przy ul. Dworskiej.

Dwie lipy drobnolistne, wiek około 400 i 250 lat. Zabytki znajdują się obok plebanii.

Dwanaście lip drobnolistnych, osiemnaście grabów pospolitych i dwa jesiony wyniosłe w wieku od 80 – 150 lat. Drzewa pomnikowe znajdują się przy zabudowaniach plebanii.

GMINA DYNÓW

Bachórz – świerk pospolity, wiek około 200 lat. Powalony przez burzę. Zabytek znajduje się
w parku podworskim.

Bachórz – trzydzieści dwa dęby szypułkowe, wiek około 350 lat. Drzewa znajdują się w części parku podworskiego.

Bachórz – trzy sosny zwyczajne, wiek po około 200 lat. Podczas inwentaryzacji w 2000 roku stwierdzono jedną powaloną sosnę. Drzewa pomnikowe znajdują się w części parku podworskiego.

GMINA DUBIECKO

Iskań – dąb szypułkowy, wiek około 450 lat. Zabytek znajduje się przy cerkwi.

Wybrzeże – dwie lipy szerokolistne, wiek około 200 lat. Drzewa znajdują się przy dawnej cerkwi.

Wybrzeże – dwa dęby szypułkowe, wiek około 250 lat. Drzewa pomnikowe znajdują się nad potokiem.

Wybrzeże – lipy wielkolistne, trzy w wieku około 200 lat, rosną w skupieniu oraz jedna w wieku około 280 lat. Zabytki znajdują się w pobliżu budynku administracyjnego dawnych zabudowań dworskich.

Piątkowa – dąb szypułkowy, drzewo pomnikowe znajduje się na działce prywatnej.

Winne Podbukowina – dąb szypułkowy, drzewo pomnikowe znajduje się przy Wiejskim Ośrodku Kultury i Turystyki, obecnie siedziby LGD Pogórze Przemysko-Dynowskie.

Śliwnica – grupa dębów szypułkowych w wieku około 180 lat. Drzewa pomnikowe znajdują się obok Szkoły Podstawowej w Śliwnicy.

Bachórzec –lipa, drzewo pomnikowe znajduje się obok kościoła parafialnego w Bachórcu .

Dubiecko
– osiem dębów szypułkowych, w wieku około 200 lat. Pomniki przyrody znajdują się obok cerkwi.
– cztery lipy szerokolistne (wiek około 100 lat) oraz dwa dęby szypułkowe (wiek około 120 lat). Drzewa pomnikowe znajdują się obok budynku plebanii.
– dwa miłorzęby dwuklapowe, dąb szypułkowy, dwa tulipanowce amerykańskie – pomniki przyrody znajdują się w parku przy Zamku.
– szpaler (grupa) czternastu drzew, w tym: siedem grabów i siedem lip. Drzewa pomnikowe znajdują się wzdłuż drogi dojazdowej do Zamku.

GMINA DYDNIA

Wydrna
– dwa zrośnięte w szyi korzeniowej dęby w wieku około 320 lat. Drzewa znajdują się w odległości 10 m od dawnego dworu w Wydrnej.
– lipa szerokolistna, wiek około 420 lat. Drzewo znajduje się w odległości 8 m od bramy wjazdowej dworu w Wydrnej.

Jabłonka
– dziewięć dębów oraz pniak po ściętym w roku 2001 uschłym drzewie. Wiek około 350-550 lat. Drzewa pomnikowe znajdują się w podworskim parku.
– dąb szypułkowy w wieku około 250 lat. Drzewo pomnikowe znajduje się na skraju leśnictwa Jabłonka (Nadleśnictwo Brzozów).
– modrzew europejski, wiek około 150 lat. Drzewo znajduje się na terenie leśnictwa Jabłonka (Nadleśnictwo Brzozów), przy szlaku zrywkowym.

GMINA KRZYWCZA

Babice – dąb szypułkowy, wiek około 400 lat. Drzewo pomnikowe znajduje się przy kościele.

Krzywcza – miłorząb japoński w wieku około 100 lat. Pomnik przyrody znajduje się obok ośrodka zdrowia.

Ruszelczyce
– piętnaście sztuk lipy drobnolistnej
– trzy sztuki klonu jawora,
– klon zwyczajny,
– dwie sztuki graba pospolitego. Pomniki przyrody znajdują się na resztówce.
– klon pospolity, wiek około 100 lat. Zabytek znajduje się przy drodze do Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego „Leśne Zacisze” ZHP w Przemyślu.

Średnia – bluszcz pospolity. Pomnik przyrody znajduje się na terenie leśnictwa Średnia (Nadleśnictwo Krasiczyn).

Kupna – cztery modrzewie europejskie. Drzewa pomnikowe znajdują się wzdłuż drogi przez Kupną.

GMINA NOZDRZEC

Nozdrzec
– trzy lipy w wieku około 300-550 lat,
– dąb szypułkowy w wieku 400 lat oraz jeden pniak po ściętym drzewie i dwa drzewa powalone. Wiek drzew od 300 do 400 lat,
– miłorząb japoński, w wieku około 220 lat. Wszystkie drzewa pomnikowe znajdują się w byłym parku podworskim (obok siedziby Urzędu Gminy).

Wara – jodła pospolita. Drzewo pomnikowe znajduje się na terenie miejscowości Wara około 2,5 km w kierunku uroczyska Nawawrzyce.

Użytki ekologiczne – kategoria stworzona dla ochrony wielu licznych, niewielkich fragmentów przyrody, pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, bagna, torfowiska, wychodnie skalne, kamieńce, kępy drzew i krzewów, płaty nie użytkowanej roślinności itp.

W rejestrze Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Rzeszowie znajduje się 3 użytki ekologiczne zlokalizowane na terenie Związku Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego:

– „Pod Uryńskiem” położony na Pogórzu Przemyskim w miejscowości Kupna terytorialnie podległej gminie Krzywcza o powierzchni 1,85 ha. Stanowi własność prywatną. Utworzono go w celu zachowania wartości przyrodniczych, krajobrazowych oraz naukowo-dydaktycznych. Podlega ochronie międzynarodowej: Pogórze Przemyskie PLB180001, Ostoja Przemyska PLH180012,

– „Śnieżyczka przebiśnieg”(stanowiska chronionych lub zagrożonych gatunków roślin) położony na Pogórzu Dynowskim w miejscowości Wara (3 km po prawej od drogi wojewódzkiej nr 835) w gminie Nozdrzec o powierzchni 8 ha. Stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Brzozów. Utworzono go w celu zapewnienia swobodnego rozwoju i sukcesji istniejącej bogatej roślinności leśnej oraz zachowania naturalnego krajobrazu terenu leśnego. Podlega ochronie międzynarodowej: Pogórze Przemyskie 180001, Pogórze Przemyskie 180012.

– Użytek ekologiczny nie posiadający nazwy położony na Pogórzu Dynowskim w miejscowości Witryłów w gminie Dydnia o powierzchni 48 a. Stanowi własność Skarbu Państwa w zarządzie Nadleśnictwa Brzozów. Powstał w celu ochrony miejsc bytowania płazów i ostoi ptaków. Położony na terenie zalewowym, niezalesionym z występującym starodrzewiem. Objęty ochroną międzynarodową Góry Słonne PLB180003, Góry Słonne PLH180015.

Stanowisko dokumentacyjne – jest to kategoria ochrony przyrody, utworzona w celu zabezpieczenia dostępnych na powierzchni bądź możliwych do udostępnienia, a ważnych pod względem naukowo-dydaktycznym miejsc występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych lub podziemnych.

Na terenie objętym działalnością Związku Gmin Turystycznych Pogórza Dynowskiego istnieje jedno stanowisko dokumentacyjne po nazwą „Skałka z rybami”. Zlokalizowane jest w miejscowości Skopów położonej w gminie Krzywcza, a jego właścicielem jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie – Zarząd Zlewni Sanu w Przemyślu. Utworzono go w celu zabezpieczenia odsłoniętej bryły pakietu rogowców menilitowych – o zróżnicowanej grubości warstw (od 0,1 do 15 cm) i o prawie doskonałej łupliwości –znajdującej się w prawym brzegu potoku. Całość jest silnie zaburzona tektonicznie o bardzo zróżnicowanym układzie warstw skalnych, które rozpadają się na cienkie płytki zawierające niekiedy odciski organizmów morskich. 
Długość stanowiska wynosi 4 m, szerokość 2 m, wysokość 2 m.
Ochrona międzynarodowa – Pogórze Przemyskie PLH 180012.
Punkt centralny:
49°49,753 N,
22°29,483 E.

Fotografie prezentowane na stronie stanowią własność autorów i są chronione prawem autorskim. Kopiowanie, przetwarzanie, publikowanie oraz wykorzystanie niniejszych fotografii bez wiedzy i zgody autora jest zabronione.